مهم| آموزش ویراستاری (مبتدی)

[Kallinu]

بسمه تعالی

با اختصاری از شیوه‌نامه ویراستاری در خدمت نویسندگان، ویراستاران و ناظران رمان هستیم؛ لازم به ذکر است تمامی موارد گفته شده گردآوری شده توسط تیم و منتشر شده توسط «انجمن کافه نویسندگان» می‌باشد. لذا تقاضا داریم که از کپی غیرمجاز پرهیز کنید.

باتشکر​

 

[Kallinu]

- معرفی -​

به طور کلی، مقولة «ویرایش» و ویراستاری یک متن، چه ترجمه و چه نگارش، شامل سه نوع می‌شود؛

1) ویرایش زبانی:
در این نوع ویرایش کاری با علائم نگارشی و محتوای متن نداریم؛ صرفاً از نظر ساختار زبان فارسی آن را بررسی کرده و ایرادات ادبی را رفع می‌کنیم. احتیاجی نیست که حتما از نظر علمی به محتوای متن مسلط باشیم و در این ویرایش ابداً دستی در کار متن نمی‌بریم؛ به ویژه که بایستی مواظب باشیم تا ویرایش ادبی و املایی ما متن را دچار تزلزل نکند و به نوعی مفهوم کلی متن از بین نرود؛ چراکه گه‌گاهی با کم و زیاد کردن یکی-دو کلمه، یا حتی حرف ربط و افعال ساده، معنای جمله دگرگون می‌شود.

2) ویرایش علمی:
در این نوع ویرایش، متن مورد نظر را به لحاظ محتوایی و علمی بررسی کرده و اصلاح می‌کنیم. احتیاجی نیست متن مورد نظر حتماً کتاب یا مقاله‌ای علمی باشد؛ اگر محتوی با عقل جور نباشد، باید ویرایش شود. گاهی شما در حال ویراستاری یک کتاب ترجمه‌شده هستید، پس باید به زبان مبداء هم تسلط داشته و متن را از نظر هماهنگی با کتاب منبع بررسی کنید. بیشتر از محتوای متن، ویراستار حق دخل و تصرف در کتاب را ندارد.

3) ویرایش فنی:
در این شیوه، متن مورد نظر به لحاظ ظاهری توسط ویراستار اصلاح می‌شود؛ پاراگراف‌بندی، اعمال علائم نگارشی، رفع ایرادات نگارشی، و مرتب کردن ظاهری کلمات و جایگزین یافتن برای جملات مردود، از وظایف و اختیارات ویراستار فنی می‌باشد.

بر اساس شیوه‌نامة نگارش در وب، ویراستاری -برای رمان، دلنوشته، داستان کوتاه و ...- تنها در نوع سوم و به لحاظ فنی انجام می‌شود و اصلاح باقی موارد به عهدة نویسنده است.

 

[Kallinu]

- نیم‌فاصله‌ها -

نیم‌فاصله چیست؟​

در صفحه کلید (کیبورد) برای ایجاد نیم‌فاصله میان کلمات، بایستی ctrl+shift+2 را بگیرند که نیم‌فاصله ایجاد شود.

کاربرد؟​

برخی کلمات به لحاظ ظاهری دو کلمه هستند و اگر فاصلة میان آن دو را قطع کنیم، متن نامرتب و پراکنده می‌شود. اگر یک فاصله (Space) میان دو بخش کلمه قرار دهیم هم ممکن است دو کلمة سوا به نظر بیایند و در پاراگراف‌بندی بخشی از کلمه سطر قبلی جا بماند که در این حالت درصد خطای مخاطب هنگام خواندن بسیار بالا می‌رود.
استفاده و به‌کارگیری نیم‌فاصله بیشترین حجم کاری ویراستار فنی را تشکیل می‌دهد.

نیم‌فاصله شامل چه مواردی می‌شود؟​

1) تمام افعالی که با «می» و «نمی» شروع می‌شوند؛
صحیح: می‌دانم ، نمی‌دانم
غلط: می دانم ، نمی دانم
غلط: میدانم ، نمیدانم

+ استثنائاً برای چهار فعل «میزد» و «میشه / میشد» و «میگه» و «میره»، میان دو بخش فعل نیم‌فاصله و فاصله‌ای قرار نمی‌گیرد و پیوسته نوشته می‌شوند.


2) تمام کلماتی که با استفاده از علامت جمع «ها» جمع بسته می‌شوند؛
صحیح: گل‌ها ، چشمه‌ها
غلط: گل ها ، چشمه ها
غلط: گلها ، چشمهها


3) وجود «یای نکره» یا «ای» (مخفف یک)؛
صحیح: جاذبه‌ی زمین ، خانه‌ای بزرگ
غلط: جاذبه ی زمین ، خانه ای بزرگ
غلط: جاذبهی زمین ، خانهای بزرگ

 

[Kallinu]

- سجاوندی -​

علائم نگارشی بدون فاصله‌ای از واژه‌ی قبلی و با یک فاصله نسبت به واژة بعدی می‌آیند؛

صحیح: زیبا، به تو گفته بودم وقتی راه می‌روی، شبیه فرشته‌های بی‌بال می‌شوی؟ آخر شنیده‌ام...
غلط: زیبا ، به تو گفته بودم وقتی راه می‌روی ،شبیه فرشته‌های بی‌بال می‌شوی؟آخر شنیده‌ام ...

1. نقطه «.»​

در پایان جملات خبری ساده قرار می‌گیرد. مثال؛

صحیح: خوشم اومد.
غلط: اسمت چیه. (جمله پرسشی‌ست.)

2) ویرگول / کاما «،»​

-نشان درنگی کوتاه

مثال: رگ خشک بودن من، از رگ تو خون گرفته.

-برای جدا کردنِ گروه‌های اسمی

مثال: کارتن، خوابِ باران می‌دید / شعر رئوف دلفی

-جدا کردن منادا

مثال: یاورِ همیشه مومن، تو برو سفر سلامت.

-جدا کردنِ جملات پایه و پیرو
جمله‌ی پیرو جمله‌ای‌ست که با فعل خودش به لحاظ مفهومی به پایان نمی‌رسد و نیازمند فعل دیگری‌ست. جملات پایه بالعکس. جملات پیرو قسمتی از جملات پایه هستند؛

مثال: اگر باران ببارد، دلم زنده می‌شود.

3) نقطه‌ویرگول (؛)​

آنچه در کودکی یادمان دادند، این بود که ویرگول برای مکث کوتاه و نقطه ویرگول برای مکث طولانی به کار می‌رود؛ امّا خیر. کاربرد هر سه علامت نقطه، ویرگول و و نقطه‌ویرگول برای «درنگ کردن» است و تنها جایگاه آن‌ها تفاوت می‌کند. نقطه‌ویرگول برای قرار گرفتن میان جملات مستقلی که از نظر معنایی مرتبط‌اند، به کار می‌رود.

صحیح: او را نمی‌دانم دنیایش بزرگ است یا کوچک؛ اما می‌دانم بسیار مبادی آداب است.
غلط: بابت حرف‌هایی که زدم؛ یه عذرخواهی بدهکارم.

 

[Kallinu]

4) دونقطه ( : )
می‌تواند پیش از نقلِ قول قرار ‌گیرد، می‌تواند نشانه‌ی توضیحی باشد که در ادامه خواهد آمد. غالباً شامل مثال اول می‌شود.

مثال: لیلا می‌گوید: «چشم‌ها مهم‌ترند.»


5) پرانتز ()
برای توضیح اضافی، سخن نگارنده و یا نوشتن هم‌معنیِ کلمه‌ی قبلی قرار می‌گیرد. پرانتز باز نسبت به کلمه‌ی بعدی (کلمه‌ی درون پرانتز) بلافاصله نگاشته می‌شود و پرانتز بسته بسته نسبت به کلمه‌ی قبلی.

مثال: شبیه تلخیِ نجومی (ستارگانی) که سقوط می‌کنند.


6) گیومه «»
گیومه علامت نقل قول است و پس از دو نقطه، برای جداسازی دیالوگ و مونولوگ، به جهت نظم متن قرار می‌گیرد. کاربردهای دیگری مانند تأکید بر واژه‌ یا عبارتی و نام بردن از مکان یا نام شخصی هم دارد. شیوه‌ی قرار گرفتن آن‌ها همانند پرانتز است.

مثال: لیلا می‌گوید: «چشم‌ها مهم‌ترند.»​

 

[Kallinu]

7) سه نقطه (...)
به عنوان مکث، تردید و ناتمام ماندن دیالوگ‌ها به کار می‌رود. در مونولوگ به منظور ناتمام ماندن جمله و نشانه‌ی «غیره» قرار می‌گیرد. این علامت، فقط «سه نقطه» است! نه چهار نقطه و پنج نقطه!

صحیح: شبیهِ تلخِ آرزوهایی که... چرا رفت؟ (ناتمام)

صحیح: معلمان، دانش‌آموزان، مدیران مدارس و... (علامت غیره)

غلط: گفته بودم که بیاید...
غلط: من..... خواستم بهتون بگم .... ببخشید!


8) تعجّب (!)
در انتهای جملات عاطفی، تعجب‌برانگیز و شگفت‌آور قرار می‌گیرد. به لحاظ جلب توجه کردن هم کارایی دارد.

صحیح: چه گل قشنگی!
غلط: رنگ مشکی را دوست ندارم! (جمله، ساده‌ی خبری‌ست.)



9) پرسش (؟)
نماد پرسش است و در انتهای جملات سؤالی قرار می‌گیرد.

مثال: کو دل لیلاچه‌ای که جنون بخرد؟

نکته: همان طور که کشیدن حروف (به صورت ســـلــــام و سلااااام) در ویراستاری ایراد دارد، کشیدن و تکرار بی‌دلیل علائم نگارشی هم مورد قبول نیست. در مواقعی هم که دو سه علامت نگارشی به کار می‌رود، متن بایستی ویرایش شود.​

 

[Kallinu]

*

- جدانویسی -

پیش‌تر برخی واژگان بدون فاصله نوشته می‌شدند، امّا بر اساس شیوه‌ی جدید، با نیم‌فاصله به کار گرفته می‌شوند؛ به موارد زیر توجّه کنید:


1) «به» جدا نوشته می‌شود.
مثال: به صورتِ، به طرفِ، به این و ...


2) «هم» با نیم‌فاصله نوشته می‌شود.
مثال: هم‌چنین، هم‌دیگر، هم‌نگاه و ...
واژگانی چون «همراه» و «همایش» که خود به تنهایی یک واژه حساب می‌شوند، استثناء هستند.


3) «تر» و «ترین» با نیم‌فاصله نوشته می‌شوند.
مثال: باشکوه‌تر، زشت‌ترین، شاعرانه‌ترین و ...
استثناء: بهتر، بیشتر، مهتر، کمتر


4) «چه» با نیم‎فاصله نوشته می‌شود.
مثال: آن‌چه، اون‌چه، چنان‌چه و ...


5) «هیچ» با نیم‌فاصله نوشته می‌شود.
مثال: هیچ‌یک، هیچ‌وقت، هیچ‌کس و ...


6) «همین» و «همان» جدا نوشته می‌شوند.
مثال: همین جا، همان دختر، همان لباس و ...


7) «این» و «آن» با نیم‌فاصله نوشته می‌شوند.
مثال: این‌که، آن‌که، این‌قدر، آن‌قدر و ...


8) «های جمع» با نیم‌فاصله نوشته می‌شود.
مثال: دشت‌ها، کوه‌ها، باغ‌ها و ...

استثناء: «ها»ی تأکید فاصله می‌خورد.
مثال: سهیل دست به آتیش نزنی ها!

 

[Kallinu]

«نکته: آموزش ویرایش به طور جامع به پایان رسید. از این مطلب به بعد، نکات کُلی ویرایشی و درست‌نویسی قرار خواهند گرفت؛ پس خواندنشان برای نویسندگان و ناظران بدون لطف نخواهد بود. با تشکر از همراهی شما.»

- حروف تنها -

احتمالاً «حروف تنها» لفظ ناشناسی‌ست؛ به مثال‌های زیر دقّت کنید:

«ب من ربطی نداره ک الان میخواد چیکار کنه. ن دیگ الان جاهامون عوض شده»

ب؟ ک؟ ن؟

هیچکس ایرادی به شما نمی‌گیرد اگر در چت کردن با دوستانتان از چنین روشی استفاده کنید و اگر حوصله ندارید کلمات را خلاصه بنویسید؛ ولی وقتی پای نگارش رمان و داستان به میان می‌آید، یعنی در حال نگارش رسمی هستید! استفاده از مخفف‌های بی‌مفهومی که اتفاقاً نیفزودن یک «ه» به هیچ‌کجا نمی‌رساندتان، جنایتی ادبی‌ست. شاید کسانی سهواً و به خاطر کلاس چنین کاری کنند –و در مقولة نوشتن، محتوی و هنر مورد بررسی قرار می‌گیرد نه این چیزها- شما به آن‌ها هشدار دهید.
این خیا*نت ادبی را دچار نشوید.​

 

[Kallinu]

جمع بستن واژگانی که خود جمع هستند

جمع بستن واژگان جمع غلط است؛ توجه کنید:
غلط: امورات، گزارشات، مدارس‌ها، اساتید‌ها، مراسمات و ...
صحیح: امور، گزارش، مدارس، اساتید، مراسم و ...

*

-جمع بستن کلمات فارسی با نشانه‌های عربی-

رایج‌ترین نشانه‌های جمع فارسی عبارت‌اند از: «ها، ان» و نشانه‌های جمع عربی که در فارسی هم پراستفاده هستند شامل: «ات، ین»؛ خب با این حساب می‌دانیم که کلمات فارسی با نشانه‌های فارسی و کلمات عربی با نشانه‌های عربی جمع بسته می‌شوند. و موارد زیر غلط اندر غلط‌اند!
غلط: آزمایشات، ویرایشات، پیرایشات و ...
صحیح: آزمایش‌ها، ویرایش‌ها، پیرایش‌ها و ...

*

-جمع در صفت و موصوف-

در جمع بستن صفت و موصوف (گلِ زیبا) علامت جمع با «موصوف» می‌آید.
غلط: گلِ زیباها، پسر شجاع‌ها و ...
صحیح: گل‌های زیبا، پسرهای شجاع و ...

 

[Kallinu]

-«به وسیله» و «توسط»-

نویسنده زمانی می‌تواند «توسط» را در جمله‌اش به کار ببرد که که یک «واسطه» -یا در بیشتر موارد، یک «انسان»- در ماجرا باشد؛ امّا زمانی که واسطه، یک وسیله باشد، باید از «به وسیله» استفاده کند.

غلط: این تصویر به وسیله‌ی یک عکاس هندی گرفته شده است.
صحیح: این تصویر توسط یک عکاس هندی گرفته شده است.

*

-«را»-

می‌دانید که «را» نشانه‌ی مفعول است. در مواردی، مفعول، «یک جمله» است؛ در این موارد «را» را نباید پس از فعل قرار گیرد. «را» همواره و همواره پس از مفعول قرار می‌گیرد، نه بعد از فعل.

غلط: هنوز چشم‌های تو که می‌درخشیدند را یادم مانده.
صحیح: هنوز چشم‌های تو را که می‌درخشیدند یادم مانده.

*

-***-

نویسنده تنها در صورتی می‌تواند از «***» که:

1. راوی رمان تغییر کند.
2. فاصله‌ی زمانی خاصی طی شود؛ به نوعی زمان داستان تغییر کند.

لازم به ذکر است که تنها علامت صحیح «***» سه ستاره است؛ نه انواع و اقسام مختلفی که ... : )