| بازی‌های محلی آذری |

[تاسیـان]

مردم‌شناسی ورزش یکی از زیرشاخه‌های مهم دانش مردم‌شناسی است که به بررسی ابعاد فرهنگی و تاریخی ورزش در جوامع مختلف می‌پردازد و از جمله موضوعات آن، مطالعه را*بطه بازی، ورزش و آیین است. یکی از حوزه‌های مهم فرهنگ و آیین نوروز، بازی‌ها و ورزش‌های نوروزی است.

 

[تاسیـان]

تِشلَّه:
در این بازی تعدادی گردو را بر روی زمین به ردیف و پشت سرهم می‌چینند. سپس توسط گوی مدوری که از جنس سنگ انتخاب یا با گل آن را درست می‌کنند و نام آن تِشلَّه یا مازه است، ضربه‌ای را با پرتاب گوی، بر گردوهای دیگر وارد می‌کنند.
برای بازی با تِشلَّه یا مازی آن را ما بین انگشتان قرار داده و به نوبت ضربه‌ای بر گردوها وارد می‌آورند، اگر موفق به زدن گردوهای روی زمین شدند، برنده اعلام شده و کار را ادامه می‌دهند، در غیر این صورت نوبت را به دیگری می‌دهند.

 

[تاسیـان]

باش یا گوت «سروته»:
این بازی که توسط بادام صورت می‌گیرد، اغلب دو نفری یا چند نفری است: در این بازی یکی از بازیکنان بادامی را در دست خود پنهان نموده و از بازیکن مقابل دخود می‌خواهد که بگوید آیا ته بادام بالاست یا سر بادام. اگر جواب صحیح باشد بادام متعلق به برنده بوده در غیر این صورت بادام را به شروع کننده بازی خواهد داد.

 

[تاسیـان]

اشی یه شیک:
این نوع بازی هم با بادام‌زمینی و با شرکت بیش از دو نفر اجرا می‌شود. در این بازی ابتدا چاله‌ای در کنار دیوار بر روی زمین به عمق ده سانتیمتر حفر می‌کنند؛ سپس نفرات بازی با «پوش» انداختن و مشخص کردن نفرات، بازی را شروع می‌کنند.
بعد از انتخاب کسی که باید بادام‌ها را در چاله اندازد، او به فاصله 1/30 الی 2 متر از چاله ایستاده و تعدادی بادام که می‌بایست جفت باشد به چاله می‌اندازد. اگر به فرض تعداد 6 بادام از ده بادام در چاله افتد و چهار بادام بقیه در بیرون باشد مابه‌التفاوت این تعداد که 2 بادام می‌شود متعلق به بازیکنی است که بادام‌ها را انداخته است.

 

[تاسیـان]

جول لایا آتدی: (1)
نوع دیگری از بادام بازی است که همانند نوع قبلی بوده، با این تفاوت که در این بازی بادام‌ها را جفت جفت در چاله می‌اندازند. اگر هر دو بادام در چاله افتند دو بادام از طرف مقابل گرفته می‌شود. در صورت بازنده بودن، بادام‌ها را به شخصی که بالای چاله ایستاده تحویل داده و جای خود را عوض می‌کنند.

 

[تاسیـان]

پلع وَسته (2):
این بازی اغلب با شرکت 4 یا پنج نفر اغلب در فصل بهار و خصوصاً سیزده بدر مابین جوانان و بعضاً اشخاص 50 ساله هم اجرا می‌شود.
در این بازی نیاز به قطعه چوب به شرح زیر است:
1- مرده:
چوبی است به طول تقریبی 75-80 سانتیمتر که بر روی زمین قرار می‌دهند.
2- دسته:
چوبی است به همان اندازه یا کمتر که برای وارد کردن ضربه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
3- پله:
قطعه چوبی است به اندازه تقریبی 10-15 سانتیمتر که دو طرف آن را به حالت تیزی تراش می‌دهند تا کمی بلندتر از کف زمین قرار گرفته و بدین وسیله بازیکنان بتوانند به راحتی بر آن ضربه وارد آورده و به زور دست پرتاب نمایند.
نحوه بازی بدین ترتیب است که بازیکنان با «پوش» (3) انداختن به دو گروه موش چکن (4) و موش وئرن تقسیم می‌شوند.
«موش چکن» گروهی است که باید «پله» را گرفته و یا گروهی است که داخل بازی است. «موش وئرن» گروهی است «پله» را پرتاب می‌کند و در واقع شروع کننده بازی است.

 

[تاسیـان]

برای شروع بازی ابتدا چوب مرده را به صورت افقی روی زمین قرار داده، سپس توسط دسته ضربه‌ای به پله وارد آورده و ان را به دور دست‌ها پرتاب می‌کنند. اگر در این هنگام که «پله» به طرف بازیکنان «موش چکن» در حرکت است بازیکنان موفق شوند «پله» را در هوا بگیرند، برنده بازی اعلام می‌شوند.
اگر موفق به این کار نشدند، پله را از روی زمین برداشته، به طرف گروه «موش وئرن» می‌اندازند با این توجه که سعی می‌کنند چوب مرده را بزنند، اگر موفق به این کار شوند برنده اعلام می‌شوند. در غیر این صورت بازی را از نو شروع می‌کنند.
در این بازی زدن «پله» در هوا فقط یکبار انجام می‌گرفت. ولی اگر گروه «موش وئرن» می‌خواست پله را در روی زمین برند اجازه وارد کردن سه ضربه را داشت.

 

[تاسیـان]

یومورتا دپوش دورمه یا یومورتا ساواش دیرماق: «جنگ تخم‌مرغ‌ها»
یکی دیگر از بازی‌های ایام عید، خصوصاً تا سیزده بدر همین تخم‌مرغ بازی بود. این بازی اغلب مابین دو نفر یا بیشتر صورت می‌گیرد. در این بازی اصل بر مبنای شکستن تخم‌مرغ‌های آب‌پز شده است. در یارکشی برای این بازی، اصطلاح ترکی «سن دوشن (5)» یا «سن یات (5)» را به کار برده و آنقدر این جمله را تکرار می‌کنند که بالاخره یکی از بازیکنان شروع کننده باشد؛ بازیکنی که تخم‌مرغ‌ خود را خوابانیده طوری آن را در دست می‌گیرد که سر یا ته آن معلوم باشد و آن دیگری ضربه‌ای به تخم‌مرغ‌ وی وارد می‌آورد. اگر موفق به شکستن تخم‌مرغ‌ شد با توجه به شرطی که با هم بسته‌اند یا تخم‌مرغ‌ را صاحب می‌شود یا در مقابل مبلغی پول می‌گیرد. در غیر این صورت تخم‌مرغ‌ یا مبلغی پول به طرف مقابل می‌دهد (علی اکبرزاده و سپهرفر، 357، 1370-345).

 

[تاسیـان]

در آذربایجان شرقی، در روز سیزده به در خارج از شهر و روستا مردم به طناب بازی و توپ بازی می‌پردازند.
گیردکان دیقیراتماخ girdakân digirâtmâx (گردوبازی):
تعداد: یک گروه دلخواه چند نفری
سن و جنس: (13-6) ساله (مذکر)
این بازی همانگونه که از نامش پیداست به وسیله گردو انجام می‌شود. برای انجام بازی هر کدام از بازیکنان با قرار دادن یک گروه، روی زمین که در یک صف و با فاصله‌های یک تا یک و نیم متری از همدیگر قرار گرفته، اقدام به نوبت‌دهی کرده و پس از آن نفر، نفر اول از پشت خطی که در فاصله یک و نیم متری اولین گردوی به زمین گذاشته شده کشیده‌اند، اقدام به پرتاب کردن گردوی خود که «سقف» نامیده می شود، می‌کند. معمولاً این گردو با زدن روغن زرد، رنگ نارنجی به خود گرفته و یا با فلز گداخته روی آن خال‌هایی نقش بسته است. اگر سقفه به یک یا چند گروه بخورد، آن شخص آنها را برداشته و دوباره سعی در زدن دیگر گروه‌ها می‌کند و اگر سقفه به هیچ یک از گردوها برخورد نکند، نفر دوم اقدام به نشانه‌روی گردوها و با گردوی سقفه می‌کند. اگر سقفه او به یکی از گردوها برخورد کند، آن را برداشته و به اصطلاح دارای پوئن شده یعنی پس از آن می‌تواند برای بار دوم نیز یکی از گردوها و یا گردوی سقفه دیگری را نشانه‌گیری کند و اگر سقفه او با سقفه دیگری برخورد کند، صاحب سقفه از دور بازی خارج می‌شود و اگر گردویی را از طریق برخورد سقفه اش با گردوهای دیگر به دست آورده باشد، تحویل آن شخص می‌دهد.

 

[تاسیـان]

بازی با پرتاب گردوی سقفه نفرات سوم و چهارم و... ادامه یافته تا اینکه تمامی بازیکنان به میدان بازی کشیده شده و دور بازی تا برچیده شدن همه گردوها از زمین توسط بازیکنان از نظر اول شروع می‌شود. در دور دوم بازی هر کس که آخرین گردو را در نوبت اول هدف قرار داده است در این دور، نفر اول به اصطلاح (پانچ) شناخته شده و پس از او نفراتی که در دور اول در نوبت آخر بوده‌اند، این بار نفر دوم به حساب آمده و این سلسله مراتب تا نفر آخر حفظ می شود.