هنری بوکه در عکاسی

[ماه تی تی]

بوکه‌هایی شبیه به چشم گربه
وقتی دیافراگم لنز را تا حد ممکن باز می‌کنیم، نور از جهات مختلف وارد لنز می‌شود. در این حالت، لکه‌های نور که دقیقاً از محور‌های میانی لنز وارد دوربین می‌شوند تغییر جهت زیادی ندارند و با همان شکل دایره‌ای روی حسگر دوربین می‌تابند. اما لکه‌هایی که از کنار وارد می‌شوند، به دلیل تابش روی سطحی که عمود به محور لنز نیست، کمی دستخوش تغییر شده و شکلی بیضی‌شکل می‌گیرند که به دلیل شباهت به عنبیه چشم گربه به “بوکه چشم گربه‌ای” شهرت دارند.

در تصویر زیر می‌بینید که لکه‌های نور متحرک در عکس‌های پی‌درپی چطور با نزدیک شدن به لبه‌های تصویر تغییر شکل می‌دهند و بیضی‌وار می‌شوند. این عکس‌ها توسط لنز بسیار مشهور Nikon AF DC-NIKKOR 105mm f/2D گرفته شده‌اند.

 

[ماه تی تی]

. بوکه چرخشی
شاید این افکت را که به بوکه شهرت پیدا کرده است نتوان یک بوکه واقعی در نظر گرفت. چون همان‌طور که در تعریف بوکه گفتیم، لکه‌های نور در زمینه‌های خالی تیره را بوکه می‌نامیم. اما بر اساس تعریف بوکه که نوعی محوی چشم‌نواز است، این نوع محوشدگی را هم بوکه می‌گویند. در این حالت، بخش‌های خارج از فوکوس لنز، هرچقدر از مرکز تصویر دور می‌شوند، حالتی دایره‌ای یا منحنی شکل به خود می‌گیرند.

 

[ماه تی تی]

 

[ماه تی تی]

این حالت چرخشی خصوصاً در عکاسی پرتره که سوژه اغلب در مرکز تصویر قرار می‌گیرد، تمرکز چشم را به سمت مرکز تصویر می‌برد و جلوه‌ای بسیار جذاب ایجاد می‌کند. برخی از لنز‌های افسانه‌ای مانند Lomography Petzval 85mm f/2.2 که متأسفانه دیگر تولید نمی‌شود چنین جلوه‌ای را ایجاد می‌کردند.

 

[ماه تی تی]

Spherical Aberration
یک عبارت فنی با عنوان Spherical Aberration در دنیای طراحی لنز‌ها وجود دارد که ترجمه دقیق از آن در دست نیست. این عبارت اشاره به این دارد که نوری که وارد لنز می‌شود به طور کامل روی سطح حسگر متمرکز می‌شود یا خیر. طبیعتاً تصویر ما این است که اگر قرار باشد دقیقاً روی حسگر متمرکز نشود، پس دیگر فوکوس کردن معنی ندارد.

اما نکته اینجاست که ما انتظار داریم نه‌تنها نور بخش‌های فوکوس شده، بلکه بخش‌های فوکوس نشده (خارج از فوکوس) هم به طور کامل روی سطح حسگر متمرکز شوند. وقتی بخشی از تصویر خارج از فوکوس باشد، هرچقدر لکه نور بوکه بیشتر از فوکوس بیرون باشد، لبه‌های آن بزرگ‌تر و این اختلاف تابش نور بیشتر می‌شود. به همین دلیل هم لبه‌های بوکه‌ها می‌تواند محو یا تیزتر شود و مرکز آن هم تفاوت نوری بیشتری نسبت به لبه‌ها پیدا کند.

 

[ماه تی تی]

 

[ماه تی تی]

خیلی از عکاسان این تفاوت نور را نمی‌پسندند و شرکت‌های سازنده لنز سعی می‌کنند با تصحیح اپتیک لنز‌های خودشان، این تفاوت را به حداقل برسانند. در حالت ایده‌آل، دیسک‌های نورانی بوکه باید سطحی کاملاً یکدست و یکنواخت با لبه‌های کاملاً تیز و مشخص داشته باشند. یعنی تصویری فاقد Spherical Aberration یا SA داشته باشند.

اگر این مشکل اپتیکال برطرف نشده باشد، ما بوکه‌هایی شبیه به بوکه لنز‌های آینه‌ای را می‌بینیم که گاهی اوقات به آن بوکه حبابی یا حباب صابونی (soap-bubble) هم گفته می‌شود.
نکته مهم‌تر اینکه وقتی این بوکه‌های حبابی در پس‌زمینه سوژه ایجاد می‌شوند، دقیقاً به همین دلیل هم در پیش‌زمینه شاید بوکه‌هایی با لبه محو هستیم که به‌واقع “لکه‌های نور” با لبه‌های نامشخص هستند.

 

[ماه تی تی]

بوکه‌های پیازی
عدسی‌های آسفریکال یکی از پیچیده‌ترین انواع اپتیک در جهان هستند. برخلاف عدسی‌های عادی که لبه‌های آن‌ها با یک شیب مشخص نسبت به وسط عدسی باریک یا پهن‌تر می‌شوند، در عدسی‌های آسفریکال، شیب دقیقی برای این تغییر اندازه وجود ندارد. شرکت‌های سازنده لنز از عدسی‌های آسفریکال که در برخی از نقاط پهن‌تر و در برخی نقاط باریک‌تر می‌شوند برای جبران اشکالات نوری در عدسی‌های عادی لنز استفاده می‌کنند و هزینه تولید آن‌ها نیز بسیار بالاست.

به همین دلیل هم وقتی مشخصات لنز‌ها را مطالعه می‌کنید در صورتی که شرکت سازنده از عدسی‌های آسفریکال در لنز خود استفاده کرده باشد، تعداد و نوع آن‌ها را اعلام می‌کنند تا مشخص شود دلیل قیمت بالای تکنولوژی اپتیک لنز چه بوده است.

 

[ماه تی تی]

 

[ماه تی تی]

اما از آنجا که این عدسی‌ها دارای شکست نور یکدست نیستند، روی بوکه لنز هم تأثیر می‌گذارند. بوکه این عدسی‌ها گاهی اوقات لایه‌لایه می‌شود و ظاهری شبیه به پیازی که برش خورده پیدا می‌کند. پدیده‌ای که به آن onion-ring bokeh گفته می‌شود.

اما این پدیده در لنز‌های قدیمی که دارای عدسی‌های آسفریکال بودند کمتر دیده می‌شد. سؤال اینجاست که چرا در لنز‌های جدید این پدیده بیشتر شده است؟

توضیحی که مدیر بخش تولید اپتیک شرکت پاناسونیک در این باره داده این است که عدسی‌های آسفریکال در سال‌های دور صرفاً به‌صورت دست‌ساز ساخته می‌شدند. دلیل گران‌قیمت بودن این لنز‌ها همین بود. اما امروزه اغلب این عدسی‌ها به‌صورت ریخته‌گری و تراش با دستگاه ساخته می‌شوند و اگرچه دقت آن‌ها دست‌کمی از عدسی‌های دست‌ساز ندارد، اما در بخش‌های خارج از فوکوس نمی‌توانند به‌پای عدسی‌های دست‌ساز برسند و این پدیده حاصل همین تفاوت است.

 

[ماه تی تی]

لبه‌های رنگی یا Chromatic Aberration
می‌دانیم که نور سفید ترکیبی از رنگ‌های مختلف با طول موج‌های متفاوت است. اما این ترکیب صرفاً مربوط به نور سفید نمی‌شود. نور‌های دیگر هم همین شرایط را دارند. مثلاً چیزی که ما نور زرد یا سبز یا آبی می‌دانیم ترکیبی از هزاران رنگ اصلی دیگر است که همگی آن‌ها دارای طول موج‌های متفاوتی هستند. به همین علت هم وقتی یک شعاع نور را از منشور عبور می‌دهیم، طول موج‌های مختلف آن از همدیگر جدا شده و روی سطح دیگری می‌تابند.

 

[ماه تی تی]

 

[ماه تی تی]

دقیقاً شبیه به همین اتفاق درباره لنز‌ها و عدسی‌ها هم می‌افتد. پدیده‌ای به نام لبه‌های رنگی یا Chromatic Aberration حاصل همین شکست نور است که در لبه‌های پرکنتراست خودش را به‌شدت نشان می‌دهد. منظور از لبه‌های پرکنتراست، جایی است که حدفاصل یک ناحیه خیلی روشن یا یک ناحیه خیلی تیره است و این دقیقاً همان جایی است که ما بوکه‌ها را می‌بینیم.

بوکه‌ها هم لکه‌های نورانی در زمینه تیره هستند و اگر لبه‌های مشخص داشته باشند، این احتمال وجود دارد که در این لبه‌ها شکست نور و نواری از پیکسل‌های رنگی حاصل از آن شکست را ببینیم.

 

[ماه تی تی]

لنز‌هایی با امکان تنظیم بوکه
تابه‌حال برخی از شرکت‌های سازنده لنز سعی کرده‌اند لنز‌هایی را با امکان تنظیم بوکه برای عکاسانی که به این موضوع علاقه‌مند هستند بسازند. این لنز‌ها که همگی لنز‌های تله‌فوتو و مخصوص عکاسی پرتره هستند، امکان تنظیم بوکه را دارند. عبارتی که در جلوی هر لنز نوشته شده است نشان‌دهنده تکنولوژی به‌کاررفته در لنز برای تغییر بوکه است که هر شرکتی نام مخصوص به خود را برای آن انتخاب کرده است:

Nikon AF DC-NIKKOR 105mm f/2D — DC = Defocus Control
Nikon AF DC-NIKKOR 135mm f/2D — DC = Defocus Control
Canon RF 85mm f/1.2L USM DS — DS = Defocus Smoothing
Canon RF 100mm f/2.8L Macro IS USM — Spherical Aberration Control Ring
Sony 135mm f/2.8 — STF = Smooth Trans Focus
Sony FE 100mm f/2.8 STF GM OSS — STF = Smooth Trans Focus
FUJIFILM XF 56mm f/1.2 R APD — APD = Apodization Filter
Venus Optics Laowa 105mm f/ Smooth Trans Focus Lens

Sigma 135mm f/2.8 YS – Focusing
System

 

[ماه تی تی]

بوکه نرم‌افزاری در گوشی‌های موبایل
جذابیت ایجاد بوکه در عکس‌های حرفه‌ای باعث شده تا شرکت‌های سازنده موبایل هم سعی کنند همان افکت را به‌صورت نرم‌افزاری روی عکس‌های گوشی‌ها پیاده کنند. در این حالت یک دوربین برای ثبت دقیق تصویر و یک دوربین برای تشخیص عمق میدان و محو سازی زمینه مورد استفاده قرار می‌گیرد و در واقع عکسی که با این حالت گرفته می‌شود ترکیبی از هر دوی آن‌هاست.

متأسفانه اشکالی که در این روش وجود دارد این است که چون محوسازی به‌صورت نرم‌افزاری انجام می‌شود، دقت بالایی ندارد و لبه‌های سوژه اغلب دچار محوشدگی شدید می‌شود. به همین علت هم عکس‌هایی که با الگوی پرتره گرفته می‌شود صرفاً برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی و اندازه کوچک عکس‌ها مناسب است و برای اندازه بزرگ قابل‌استفاده نیست.

 

[ماه تی تی]

البته برخی از برنامه‌های ویرایش عکس در موبایل هم همین کار را به‌صورت مصنوعی انجام می‌دهند. از جمله برنامه Snapseed که با افکت Blur کردن دورتادور سوژه که محل آن و میزان محوشدگی آن نیز قابل تنظیم است، می‌تواند تمرکز بیشتری را به سمت سوژه اصلی هدایت کند.
برای استفاده از محوشدگی مصنوعی در گوشی‌های موبایل در اغلب موارد می‌توانید از منویی با نام Portrait در برنامه عکاسی گوشی استفاده کنید. این منو در واقع همان ترکیب نرم‌افزاری گوشی‌ها است و بهتر است صرفاً روی یک سوژه استفاده شود. چون احتمالاً اگر در عکس دو یا چند نفر باشند، یک نفر را به‌عنوان سوژه اصلی انتخاب کرده و نفرات دیگر را محو می‌کند.

اگر گوشی شما دارای دو لنز نیست، احتمالاً می‌توانید با برخی از برنامه‌های مخصوص گوشی این جلوه نرم‌افزاری را روی عکس‌هایتان ایجاد کنید. برنامه‌های مشهوری برای این کار ارائه شده‌اند. برنامه After Focus یکی از مشهور‌ترین آن‌هاست که هم برای اندروید و هم iOS در دسترس است. برنامه Bokeh صرفاً برای iOS و DOF Simulator برای اندروید هم از همین گروه هستند.

 

[ماه تی تی]

عوامل مؤثر بر بوکه به طور خلاصه
حالا که درباره بوکه و بوکه‌های نرم‌افزاری فهمیدیم، بد نیست به‌صورت خلاصه عوامل مؤثر بر بوکه را هم ذکر کنیم تا برای دستیابی به بوکه بهتر بتوانید از آن‌ها استفاده کنید:

1.استفاده از دیافراگم‌های بازتر لنز: هرچقدر بتوانید دیافراگم لنز را بازتر کنید یا از لنز‌هایی با دیافراگم باز استفاده کنید، مقدار بوکه یا همان محوشدگی تصویر را بیشتر می‌کنید.

2.زیاد کردن فاصله سوژه از پس‌زمینه: این کار به‌خودی‌خود باعث ایجاد محوشدگی بیشتر پس‌زمینه می‌شود. چون به‌هرحال باعث می‌شود تا زمینه از محدوده فوکوس دورتر شود و بوکه و محوشدگی افزایش پیدا می‌کند.

 

[ماه تی تی]

3.نزدیک‌تر شدن به سوژه: این پدیده هم درواقع نسبت فاصله شما با سوژه و شما با پس‌زمینه را تغییر می‌دهد. هرچقدر به سوژه نزدیک‌تر می‌شوید، پس‌زمینه محو‌تر و بوکه بیشتر می‌شود. البته در برخی از موارد مانند عکاسی ماکرو، این پدیده اصلاً جالب نیست و عکاسی را سخت‌تر می‌کند.

4استفاده از فاصله کانونی بیشتر: دلیل اینکه همه شرکت‌های سازنده لنز از تکنولوژی‌های افزایش بوکه تنها روی لنز‌های تله‌فوتو استفاده می‌کنند هم همین است. هرچقدر فاصله کانونی لنز بیشتر باشد، بوکه بیشتری هم ایجاد می‌کند. برای همین هم لنز‌های موردعلاقه عکاسان پرتره اغلب 85mm یا 70-200mm است.

 

[ماه تی تی]

فراموش نکنید که بوکه صرفاً برای ایزوله کردن سوژه از پس‌زمینه است؛ بنابراین خیلی اوقات اصلاً نیازی به آن نداریم. به‌عنوان‌مثال زمانی که چند سوژه مختلف در یک عکس وجود دارد یا مثلاً عکس‌هایی که دارای سوژه خاصی نیستند (مثل عکس‌های منظره) اصلاً نیازی به ایجاد بوکه ندارند. اتفاقاً در این عکس‌ها باید تا می‌توانید بوکه را کاهش دهید و سعی کنید همه عکس در فوکوس قرار بگیرد.