هنری سید علی اکبر گلستانه

[ماه تی تی]

⊰به نام خالق پروانه ها⊱​

---

علی‌اکبر حسنی حسینی (۱۲۷۴ - ۱۳۱۹ ه‍. ق/۱۸۵۸ - ۱۹۰۱ م) معروف و ملقب به سیدگلستانه و احتشام السادات، فرزند محمدابراهیم،از خوشنویسان صاحب‌نام و ازسرآمدان خط شکسته نستعلیق است. اکثریت اساتید وی را بهترین شکسته‌نویس ایران می‌دانند.

 

[ماه تی تی]

 

[ماه تی تی]

گلستانه در سال ۱۲۷۴ ه‍.ق در اصفهان متولّد شد در آنجا از کودکی مشق خط کرد و در جوانی نستعلیق را خوش می‌نوشت و در شکسته استاد مسلم بود. او در مدت زندگی سفرهایی به خراسان، فارس و عراق کرد و آخر عمر به تهران آمده و مقیم شد. در سال ۱۳۱۹ ه‍. ق طی یک عمل جراحی ناموفق در چهل و پنج سالگی در تهران بدرود حیات گفت. پیکر وی را بنا به‌وصیتش به قم بردند و در همین شهر به خاک سپردند.

 

[ماه تی تی]

سید گلستانه شیوه درویش عبدالمجید طالقانی را پیروی می‌کرده و به‌خوبی از عهده کار بر آمده‌است. او اقلام مختلف شکسته از خفی و جلی را خوشنویسی کرده و دارای آثاری بسیار ممتاز است ولی نوسان و غث و سمین در نوشته‌هایش زیاد و اختلاف سطح آثارش شگفت‌آور است و وی را به‌عنوان استاد طراز اول آثار ایران در نوع خود کاملا بی نظیر می کند. از او مرقعی در کاخ گلستان و در کتابخانهٔ مجلس موجود است.

 

[ماه تی تی]

وی پس از تحصیلات اولیه در علوم و خط، به شهرهای بسیاری سفر کرد و عاقبت به تهران آمد و پس از سکونت در این شهر، مدتی در مدرسۀ سپهسالار (شهید مطهری کنونی) به تدریس پرداخت. وی از جوانی ملّقب به «سید گلستانه» شد و پس از تجربه اندوزی در خط نسخ و نستعلیق، به خط شکستۀ نستعلیق علاقه مند گشت و همچون دیگر شکسته نویسان، آثار عبدالمجید را سرمشق خود قرار داد. آثار سید گلستانه تا حدود سال ۱۳۱۴ ق. حاکی از این تأثیرپذیری است.

 

[ماه تی تی]

سید گلستانه با تأثیرپذیری از غلامرضا اصفهانی، مدتی به قلم جلی شکستۀ نستعلیق پرداخته و در مشق هایش، گاه از رقم عبدالمجید بهره می گرفت تا این که از حدود سال ۱۳۱۶ ق. به سبک ویژۀ خود دست یافت و یکی از ماندگارترین استادان این خط شد.

بیشتر آثار برجای مانده از وی میان سال های ۱۳۰۸ ق. تا ۱۳۱۹ ق. کتابت شده اند و شامل مرقعاتی نفیس اند که برای بزرگان دورۀ قاجار تهیه می شده است. وی برخلاف شکسته نویسانی چون سیدعلی نیاز شیرازی، به نوشتن کتاب های پرکار، رغبت کمتری نشان داده است. چند مرقع از آثار وی به تازگی به شکل فاکسیمیله در تهران منتشر شده و در میان شکسته نویسان معاصر، طرفداران بسیاری یافته است.

 

[ماه تی تی]

وى در خط شکسته چنان جايگاهى يافت که اهل فن مقام او را بعد از درويش عبدالمجيد قرار مى‌دهند. از سيد على‌اکبر گلستانه مرقعات و قطعات بسيارى به خط شکسته و نستعليق برجاى مانده است.

خط وخطاطی در ازمنه گذشته عرصه گسترده ای برای شکفتن وباروری استعدادهای هنری وذوق وقریحه و آفرینش هنرمندان ایرانی بوده است.خط از دیر باز در ایران ارزش و اعتباری بیشتر از انتقال مفاهیم و معانی داشته و از ظرفیت تفهیم وتفاهم بسی فراتر رفته است.خط برای خوشنویسان و خطاطان وهنرمندان که به حکم سنت های رایج شرع از پیکرنگاری وتصویرگری منع شده بودند,فرصت و امکان کم نظیری برای تجلی خواست های درونی وپسند وذوق نقاشی آنها بود ,ازاین رو جنبه فنی خط نویسی در بسیاری از موارد تحت الشعاع ارزش های تزئینی وهنری آن قرار گرفت وخطاطی از صورت یک وسیله ساده برای ابلاغ معانی ,به شکل یکی از متنوع ترین وپر غناترین رشته های هنری در آمد وهویت تازه ای یافت.

 

[ماه تی تی]

خط فارسی با آنکه منشا وریشه عربی وسامی داشت ,به حکم همین غریزه متلاطم هنری وتازه جویی وبدعت آفرینی هنرمندان ایرانی به زودی به ظرفیت های تازه ای دست یافت که واجد اعتلای آن شد و با شکستن حصار قواعد وقوانین خط عربی ,شخصیت متمایز و مستقلی پذیرفت.ذوق و تخیل کنجکاوهنرمند ایرانی در اعماق حروف و کلمات فرورفت تابا درک روح خط ,ذات زیبایی و طنازی آن را کشف کندو در راز و نوازش خط ,جلوه های متنوع و تغییر ناپذیرمکنونات وتظاهرات طبیعت واشکال وصورت های ذهنی وطبیعی را به تصویر درآورد.خوشنویس ایرانی از طریق با طبیعت در آمیخت وزیبایی و جاودانگی و کمال را از آن آموخت.

 

[ماه تی تی]

چنین بود که خط فارسی که در آغاز فقط به دو نوع کوفی و نسخ نوشته می شد ,در سیر قرون درخت تناوری شد که از هر شاخه آن جوانه های بسیاری رویید .برای پی بردن به میزان تنوع و گونه گونی خطاطی ,کافی است بدانیم تنها از خط کوفی 12 نوع خط منشعب شد که هر یک از آنها اثبات طبع بدعت گذار هنرمندان وخوشنویسان است.
خطاطی و خوشنویسی ایران که یکی از بارزترین میراث های فرهنگی ماست با توسعه زندگی ماشینی و هجوم عوارض ماشینیزم به سنت ها ونهادها وارزشهای فرهنگ های بومی به انحطاط گرائید و از طراوت وتازگی و شوخی وشیدایی هنری اش کاسته شد ورو به پژمردگی رفت .
اوج خوشنویسی در ایران ,قرن دهم هجری است ,اما تا اواخر عصر قاجار هنوز اساتید وهنرمندان نامی وشوریده ای بودند که بر دنیای خط حکومتی چیره داشتند .سید علی اکبر گلستانه ,ملقب به احتشام الادبا ,یکی از این خوشنویسان است.

 

[ماه تی تی]

زندگی گلستانه 45سال پیش نپائید .قریحه او در اوج شکوفائی وزایندگی بود که مرگ دررسید ,اما همین 45سال کافی بود که آثار ارزنده او به کتابخانه ها و موزه ها وکلکسیون های هنری راه یابد و نامش را به ابدیت بسپارد.
هنرمندی بود عارف وعارفی بود که در سیروسلوک به درجات عالیه نایل شد و به صورت یک مرشد ومراد در آمدکه اهل دانش و اصحاب معرفت و کاوشگران حقیقت از محضرش کسب فیض می کردند.
چهره ای اندیشناک ونگاهی مه آلود,اما سوزان داشت .واین نگاه بیقرار از مرزهای اسرار آمیز دین تا افق های نامتناهی هنرپرواز میکرد .لباس روحانی برتن داشت ودراین کسوت تفکر عابدانه وتعمق عارفانه را با جوهرهنرآمیخته بود.شخصیت دو گانه اودر نهایت به یگانگی جاذبه انگیزی می رسید.نیمی از زندگیش وقف ارشاد خلق و آموزش شاگردان بسیار ونوشتن رسالات اخلاقی تربیتی و مذهبی راه جویی به سرمنزل کمال وحقیقت بود .وجدان عارفانه او در این لحظات بروجودش پرتو شگرف والهام بخشی می افکند.

 

[ماه تی تی]

بخش دیگر زندگی استاد گلستانه در تسخیر هنر وادب بود .خطاطی ونوشتن مقالات ادبی وتاریخی که بسیاری ازآنها به خط خوش اوباقی است ,جنبه دیگرشخصیت اورا فاش میکند.این مطلب ومقالات اینک در کتابخانه مسجد اعظم در دسترس مشتاقان واهل تحقیق است .
زندگی استاد گلستانه را ازآغاز به اجمال مرور می کنیم:
سید علی اکبر به سال 1247 در خانواده قدیمی سادات گلستانه دراصفهان متولد شد. نخستین مراحل تحصیل را در زادگاهش گذراند وازهمان هنگام آثار ذوق واستعداد هنرخطاطی در او آشکار شد.

 

[ماه تی تی]

خط خوش این کودک نوآموز,نوید آینده اعجاب انگیز او بود .این نکته را چشم های دقیق به زودی دریافتند .سید علی اکبر در نزد استادان خوشنویس شهر خود به شاگردی رفت.آموزش های استادوفراگیری رموز خط و خوشنویسی ,استعداد خام ,اما زنده وروینده اورا پخته کرد ودیری نپائید که شاگرد دیروز خود استاد گرانقدری شد وجمع کثیری شاگرد در مکتبش گرد آمدند .گلستانه خط نستعلیق را به گونه ای فریبا وچشم نواز می نوشت ,اما درخط شکسته گویی الهام وگرمی ز سرانگشت های اودرخطوط جاری می شد.
سلطه او به رموز خط شکسته تا حدی بود که آقا میرزا احمدخان اشتری ,متخلص به یکتا که خود از خوشنویسان معروف بود درباره اش گفت:
"گلستانه از عالم غیب هدایت می شود"
و این کلام که به ظاهر آمیخته به ستایشی غلوآمیز است ,از حقیقتی باطنی حکایت میکند ,این حقیقت که هنردرکمال خود از نوعی الهام برخوردار است وشعور هنری چون وحی و سروش در لحظات برانگیختگی وآفرینش,برهنرمند نازل می شود.

 

[ماه تی تی]

روانشاد گلستانه با ناخن و انگشت خط می نوشت وبه همین شیوه به شاگردان خود سرمشق می داد.
پس از ظهور درویش عبدالمجید که یکی از استادان مسلم خط شکسته است ,خوشنویسان اسیرسحرخط اوشدند وبه راه او رفتند, اما در خط شکسته هیچیک از این دنباله روان به استحکام و استواری وانسجام خط شکسته گلستانه دست نیافتند.در این مورد یکی از صاحب نظران گفته است :
"هیچ خطاطی شباهت خط واسلوب درویش را به پایه و مایه گلستانه نرسانید .او خط شکسته را در کتابت خفی تا شش دانگ اعلی ترقی داد."

 

[ماه تی تی]

گلستانه نتوانست تمامی زندگیش را در زادگاهش –که بسیار به آن عشق می ورزید –به سر آورد .شور وبی تابی هنر وحقیقت بر جان او انعکاس یافته بود .ادیب عارفی که قلندروار سالک طریقت حق و هنر باشد ,روح تشنه ای دارد .گلستانه با کنجکاوی وعطش دیدار سرزمین های تازه ,مردم تازه,ماجراهای تازه وحقایق تازه به سیروسفر پرداخت وخراسان وفارس وعراق وتهران را در نوردید.
طلبه بودن در عین استغناءخصیصه او بود وتا هنگامی که براثر یک عمل جراحی به مرگ پیوست ,این خصیصه روشن ونیرومند وبیدار بود.

 

[ماه تی تی]

سید گلستانه در دوران کسب تجربه سفرهایی به خراسان –فارس وعراق داشته و نهایتا در تهران اقامت می کند و به درخواست خودش در مدرسه عالی سپهسالار به سمت یکی از دو معلم ثابت خط آن مدرسه که بحکم وقف تعیین شده بود منصوب گردید.

از شاگردان برجسته او می توان به محمد هاشم اصفهانی و عنقای شیرازی نام برد.

از آثار ممتاز گلستانه می توان به مرقعی شانزده قطعه که در قطع بیاضی و در سال1316ق کتابت گردیده اشاره کرد.

 

[ماه تی تی]

 

[ماه تی تی]

 

[ماه تی تی]

کلیپی مختصر و در عین حال جامع درمورد سید علی اکبر گلستانه.