- Mar
- 3,244
- 9,329
- 193
- وضعیت پروفایل
- ما مثل دمینو بهم ضربه میزنیم تو به من من به اون اون به اون!
تربیت کودکان به معنای پرورش طفل در بُعد روحی و اخلاقی است، بهگونهای که جسم و جان و عقل و علم او افزایش یابد، تا بتواند امور مربوط به دین و دنیای خود را انجام دهد. بر پدر و مادر واجب است اطفال خود را نسبت بهپذیرش اصول اعتقادی تربیت نمایند و احکام واجبات و آنچه شارع مقدّس به انجام آن اهتمام دارد را بهآنان بیاموزند.
دوران کودکی زمان مستعد یادگیری و شکلگیری اخلاقیات کودک است، لذا والدین باید با شناخت از دستورات و راهنماییهای معصومین (علیهمالسلام) فرزندان خود را بهصورت صحیح تربیت نمایند، و آداب معاشرت، اخلاق اجتماعی، نظافت و دیگر آداب اسلامی که در روایات به آنها توصیه شده است را به فرزند خود آموزش دهند. در ادامه به برخی از آدابی که در روایات سفارش شده که به کودکان آموزش داده شود را بیان میکنیم.
اسلام برای رعایت نظافت و بهداشت، اهمّیتی فوقالعاده قائل است. پیامبر اعظم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرموده است: هر چه میتوانید در رعایت پاکیزگی بکوشید، زیرا خداوند اسلام را بر پاکی و نظافت بنیان نهاده است و آنها که پاکیزهاند وارد بهشت میشوند. «تَنَظَّفُوا بِکُلَّ مَا استَطَعتُم، فَاِنَّ اللهَ (تَعالی) بُنِی الاِسلامَ عَلَی النَّظافَةِ وَ لَن یدخُلَ الجَنَّةَ اِلاّ کُلَّ نَظیفٍ».
آن حضرت یکی از حقوق کودکان را رعایت پاکیزگی در مورد آنان و پرورش و تمرین به انجام آن میداند. «حَقُّ الوَلَدِ عَلَی وَالِدِهِ... وَ یُطَهَّرَهُ...».
در روایت دیگری امام رضا (علیهالسّلام) از قول آن حضرت نقل میکند که فرموده است: کودکان خود را از بوی بد و چربی، پاکیزه نگهدارید.
از بعضی روایات نیز استفاده میشود، پیامبر عالیقدر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) علاوه بر اینکه به رعایت نظافت دستور میداد، به آراستگی ظاهر بدن نیز اهتمام داشت. امام صادق (علیهالسّلام) نقل میکند، کودکی به محضر ایشان آوردند تا در حقّش دعا کند، در حالیکه موهای اطراف سرش کوتاه کرده بودند و مقدار مختصری وسط سر باقی مانده بود (منظره بدی ایجاد شده بود)، آن حضرت از دعا برای آن کودک امتناع ورزید و دستور فرمود با چیدن موهای باقی مانده، ظاهر کودک آراسته گردد، آنگاه دعا خواندند.
قریب به این مضمون از امیرالمؤمنین (علیهالسّلام) نیز روایت شده است.
از مجموع این احادیث استفاده میشود که سزاوار است والدین به پاکیزگی و آراستگی کودکان توجّه کامل داشته باشند و آنها را به رعایت نظافت نسبت به خود و دیگران، عادت دهند.
اولین غریزهای که در وجود کودک بروز میکند، میل به غذا و طعام است. برای استفاده از آب و غذا، در کتب اخلاقی
و فقهی،
آداب و شرایطی ذکر نمودهاند، مثل غذا خو*ردن با دست راست، گفتن «بسم الله» برای هر لقمه، دست نزدن به غذایی که مربوط بهدیگران است، نخوردن غذا با سرعت، جویدن غذا بهطور کامل، منع از پُرخوری و...
امیرالمؤمنین (علیهالسّلام) میفرماید: در هنگام خو*ردن طعام، بسم الله بگویید.
همچنین پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) میفرماید: هرگاه طعام حاضر شود چهار هزار ملک در اطراف آن جمع میشوند و اگر کسی که میخواهد از آن استفاده کند بسم الله بگوید، ملائکه در حق او دعا میکند و از خداوند درخواست مینمایند طعام او را مبارک گرداند و شی*طان از او دور شود.
در روایت دیگری، آن حضرت میفرماید: اگر مردی، خانواده و فرزندان خود را بر سر سفره برای خو*ردن طعام جمع کند، خودش در ابتدا بسم الله بگوید و دستور دهد آنها هم چنین کنند و در آخر غذا، حمد و ثنای الهی گویند تا سفره برچیده شود، خداوند آنها را میآمرزد.
همچنین امیرالمؤمنین (علیهالسّلام) خطاب به فرزندش امام مجتبی (علیهالسّلام) میفرماید: آیا دوستداری در غذا خو*ردن آدابی به تو بیاموزم که اگر رعایت کنی بی نیاز از پزشک و دارو شوی؟ جواب داد: آری یا امیرالمؤمنین. فرمودند:
ـ تا گرسنه نشدهای بر سر سفره غذا منشین.
ـ هنوز به غذا میلداری، دست از غذا خو*ردن بکش.
ـ جویدن غذا را کامل کن.
ـ قبل از خوابیدن، قضایحاجت نما.
«قالَ: لا تَجلِس عَلَی الطَّعَامِ اِلاَّ وَ اَنتَ جَائِعٌ، وَ لا تَقُم عَنِ الطَّعَامِ اِلاَّ وَ اَنتَ تَشتَهِیهِ، وَجَوَّدِ المَضغَ وَ اِذا نِمتَ فَاَعرِض نَفسَکَ عَلَی الخَلاءِ».
یکی از ابعاد وجودی انسان، اجتماعی بودن اوست که در مقام تربیت باید مورد توجّه قرار گیرد. بنابراین، از جمله حقوقی که فرزندان بر والدین دارند، تربیت نمودن آنها به آداب و اخلاق اجتماعی است، تا استعدادهای آنها در عرصه حیات اجتماعی شکوفا شود و بتوانند بهصورت فعّال و موفق، در اجتماع حضور یابند.
مقصود از تربیت اجتماعی، پرورش دادن فرزندان بر اساس التزام به آداب اجتماع و اصول ارزشمند اخلاقی است، بهطوری که از همان دوران کودکی بتوانند در جامعه حضور یابند و از حسن رفتار و ادب و تعادل روحی و روانی، و خِرَدورزی در برخورد با دیگران، برخوردار باشند.
البتّه تربیت اجتماعی با دیگر مراحل تربیتی نیز مرتبط بوده و جدای از سایر مراحل، قابل تحقّق نخواهد بود. اسلام بهعنوان دینی جامعنگر، به آداب و اخلاق اجتماعی، عنایت خاصی دارد و دستورهای ارزنده در اینباره صادر نموده است. عفو و بخشش، احترام به شخصیت دیگران، تواضع، نظم و انضباط، محبت متقابل، رعایت حقوق دیگران، جرات و شهامت داشتن، ایثار و فداکاری و گذشت، نظارت و مراقبت اجتماعی، مشورت کردن، تعاون و همکاری و مسئولیتپذیری و... جزو اصول تربیتی، اجتماعی است که مورد سفارش اسلام قرار گرفتهاند، و بیتردید خانواده، اوّلین نهادی است که این اصول در آن تجربه میشود و پدران و مادران میتوانند الگوی عملی و نمونه عینی این صفات برای کودکان و نوجوانان باشند تا در عرصه زندگی اجتماعی خویش، آنها را بهکار بندند.
بنابراین اخلاق اجتماعی مانند سایر صفات اخلاقی بهطور ناگهانی در کودکان ظهور و بروز نمیکنند، بلکه بر اساس پرورش والدین، بهتدریج در رفتار و کردارشان به وجود میآید. پدر بهعنوان حلقه اتصال خانواده با جامعه، بیشترین نقش را در تربیت اجتماعی فرزندان و ایجاد مهارتهای اجتماعی در آنان دارد. این مهارتها شامل، مهارت داشتن در ارتباط با دیگران، مهارت در گوش دادن و همدردی و ارتباط غیرکلامی، و مهارت در تشخیص احساسات خویش است.
محقّقان، مهارتهای اجتماعی را در پنج طبقه: همکاری و کمک بهدیگران، گفتار مناسب (تقاضا کردن و پاسخ آشکار)، مسئولیتپذیری، همدلی (محبت و همدردی) و خویشتنداری (صبور بودن و تحمّل کردن) تقسیم بندی کردهاند.
بدون شک، خانواده، اوّلین نهادی است که این مهارتها باید در آن کسب و تجربه شوند و پدر بهعنوان مدیر این نهاد که وظیفه ساماندهی آنرا بهعهده دارد، دارای نقش اساسی است. اهمیت نقش پدر در تربیت اجتماعی و ایجاد مهارتهای مربوط به آن، از چند زاویه قابل توجّه است:
اوّلاً: پدر باید مفاهیم اصول اخلاق اجتماعی را به فرزند آموزش داده و مصادیق آنرا مانند، احسان، ایثار، تعاون و ... به کودک معرفی نماید و با انتخاب شیوههای مناسب، او را بهسوی این ارزشها سوق دهد.
ثانیاً: پدر بهعنوان مظهر دانایی و اقتدار، از نظر کودک باید خود الگوی برتر و معرّف رفتاری باشد که کودک را بدان راهنمایی میکند.
ثالثاً: پدر باید با مراقبت و نظارت پیگیر، زمینه تکرار و تمرین مصادیق ارزشمند اخلاقی را فراهم آورد و آنها را در روح و روان کودک تقویت و نهادینه نماید. همچنین در سنین بالاتر با تبیین درستی و نادرستی کارها، زمینه مناسبی را برای انجام مصادیق اخلاق اجتماعی توسط نوجوان فراهم آورد. در اینجا نمونههایی از تعالیم و آداب اسلامی در ارتباط با وظیفه والدین در خصوص تربیت اجتماعی فرزندان اشاره میکنیم:
یکی از مهمترین آداب اجتماعی که در زمره حقوق مسلمانان نسبت به یکدیگر محسوب میگردد، حسن معاشرت با مردم و احترام به آنهاست.
خداوند متعال خطاب به رسول اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) میفرماید: به بندگانم بگو به بهترین وجه سخن بگویند. «وَ قُل لِعِبَادِی یَقُولُوا الَّتِی هِیَ اَحسَنُ
[۱۸]
» کلمه «عِبادِی» اشاره به مؤمنین است و «احسَنُ» بهترین از نظر طرز بیان و بهترین از جهت توام بودن با فضائل اخلاقی و روشهای انسانی است.
بسیاری از مظاهر احترام به دیگران و برخورد سالم با آنها در روایت معصومین (علیهمالسّلام)، خطاب به فرزندانشان مورد تاکید قرار گرفته است. امیرالمؤمنین (علیهالسّلام)، ضمن وصیت خود به امام حسن (علیهالسّلام) میفرماید: با مردم بهنیکویی سخن بگویید، همانگونه که خداوند شما را بدان امر کرده است. «قُولُوا لِلنَّاسِ حُسنًا کَمَا اَمَرَکُمُ اللهُ».
همچنین در پرهیز از استهزاء و تحقیر دیگران به آن حضرت فرموده است: فرزندم، هیچگاه در برخوردهایت کسی را تحقیر مکن، زیرا یا بزرگتر از توست که باید به جای پدر خود او را به حساب آوری، یا همانند (همسال) توست که برادرت میباشد، و یا کوچکتر از توست که باید او را فرزند خود بدانی.
و نیز به ایشان فرموده است: عذر کسی که از تو پوزش بخواهد، بپذیر و پذیرای عفو و گذشت از مردم باش. «... وَاَقبِل عُذرَ مَنِ اعتَذَرَ اِلَیکَ وَ اَقبِلِ العَفوَ مِنَ النّاسِ».
علی بن جعفر از برادرش امام موسی کاظم (علیهالسّلام) نقل میکند که روزی پدرم دست مرا گرفت و فرمود: فرزندم، پدرم محمد بن علی (علیهالسّلام) همچنانکه دست تو را گرفتهام، دست مرا گرفت و فرمود: پدرم علی بن حسین (علیهالسّلام) دست مرا گرفت و فرمود: فرزندم، هر کس از تو کار خیری خواست، برایش انجام بده، اگر او اهل خیر باشد، تو به مقصود خود رسیدهای و اگر اهلش نباشد، تو خود شایسته و اهل آن خواهی بود. «یا بُنَی اِفعَلِ الخَیرَ اِلی کُلَّ مَن طَلَبَهُ مِنکَ فَاِن کانَ مِن اَهلِهِ فَقَد اَصَبتَ مَوضِعَهُ وَ اِن لَم یَکُن مِن اَهلِهِ کُنتُ اَنتَ مِن اَهلِهِ».
کوتاه سخن اینکه معاشرت، رفت و آمد، نشست و برخاست، داد و ستد و برخورد با دیگران، از لوازم حتمی و اجتنابناپذیر زندگی اجتماعی است؛ انسان در مسیر زندگی با افراد مختلف، با سلیقههای گوناگون و گرایشها و فرهنگهای متفاوت مواجه میگردد. و حتّی گاه با کسانی برخورد میکند که از نظر فرهنگ، اخلاق، و سطح فکر پایینتر از وی هستند، بلکه چهبسا از اعتدالروانی برخوردار نبوده و پیوسته در صدد بهانهگیری، اِشکال تراشی و درگیری با اطرافیان خود هستند. در این میان، کسانی که از سلامت روحی کافی برخوردارند، به حرمت انسانی خود ارج نهاده، از هر وسیلهای برای پاسداری و حراست از آن استفاده میکنند و از اطرافیان خود نیز انتظار دارند این خواسته طبیعی را پاس بدارند. لیکن هرگز نباید انتظار داشت که اطرافیان و معاشران ما در همه امور زندگی با ما همفکر، و همسلیقه بوده و هیچگونه اختلافی نداشته باشند.
دوران کودکی زمان مستعد یادگیری و شکلگیری اخلاقیات کودک است، لذا والدین باید با شناخت از دستورات و راهنماییهای معصومین (علیهمالسلام) فرزندان خود را بهصورت صحیح تربیت نمایند، و آداب معاشرت، اخلاق اجتماعی، نظافت و دیگر آداب اسلامی که در روایات به آنها توصیه شده است را به فرزند خود آموزش دهند. در ادامه به برخی از آدابی که در روایات سفارش شده که به کودکان آموزش داده شود را بیان میکنیم.
اسلام برای رعایت نظافت و بهداشت، اهمّیتی فوقالعاده قائل است. پیامبر اعظم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرموده است: هر چه میتوانید در رعایت پاکیزگی بکوشید، زیرا خداوند اسلام را بر پاکی و نظافت بنیان نهاده است و آنها که پاکیزهاند وارد بهشت میشوند. «تَنَظَّفُوا بِکُلَّ مَا استَطَعتُم، فَاِنَّ اللهَ (تَعالی) بُنِی الاِسلامَ عَلَی النَّظافَةِ وَ لَن یدخُلَ الجَنَّةَ اِلاّ کُلَّ نَظیفٍ».
آن حضرت یکی از حقوق کودکان را رعایت پاکیزگی در مورد آنان و پرورش و تمرین به انجام آن میداند. «حَقُّ الوَلَدِ عَلَی وَالِدِهِ... وَ یُطَهَّرَهُ...».
در روایت دیگری امام رضا (علیهالسّلام) از قول آن حضرت نقل میکند که فرموده است: کودکان خود را از بوی بد و چربی، پاکیزه نگهدارید.
از بعضی روایات نیز استفاده میشود، پیامبر عالیقدر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) علاوه بر اینکه به رعایت نظافت دستور میداد، به آراستگی ظاهر بدن نیز اهتمام داشت. امام صادق (علیهالسّلام) نقل میکند، کودکی به محضر ایشان آوردند تا در حقّش دعا کند، در حالیکه موهای اطراف سرش کوتاه کرده بودند و مقدار مختصری وسط سر باقی مانده بود (منظره بدی ایجاد شده بود)، آن حضرت از دعا برای آن کودک امتناع ورزید و دستور فرمود با چیدن موهای باقی مانده، ظاهر کودک آراسته گردد، آنگاه دعا خواندند.
قریب به این مضمون از امیرالمؤمنین (علیهالسّلام) نیز روایت شده است.
از مجموع این احادیث استفاده میشود که سزاوار است والدین به پاکیزگی و آراستگی کودکان توجّه کامل داشته باشند و آنها را به رعایت نظافت نسبت به خود و دیگران، عادت دهند.
ادب غذا خو*ردن
اولین غریزهای که در وجود کودک بروز میکند، میل به غذا و طعام است. برای استفاده از آب و غذا، در کتب اخلاقی
و فقهی،
آداب و شرایطی ذکر نمودهاند، مثل غذا خو*ردن با دست راست، گفتن «بسم الله» برای هر لقمه، دست نزدن به غذایی که مربوط بهدیگران است، نخوردن غذا با سرعت، جویدن غذا بهطور کامل، منع از پُرخوری و...
امیرالمؤمنین (علیهالسّلام) میفرماید: در هنگام خو*ردن طعام، بسم الله بگویید.
همچنین پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) میفرماید: هرگاه طعام حاضر شود چهار هزار ملک در اطراف آن جمع میشوند و اگر کسی که میخواهد از آن استفاده کند بسم الله بگوید، ملائکه در حق او دعا میکند و از خداوند درخواست مینمایند طعام او را مبارک گرداند و شی*طان از او دور شود.
در روایت دیگری، آن حضرت میفرماید: اگر مردی، خانواده و فرزندان خود را بر سر سفره برای خو*ردن طعام جمع کند، خودش در ابتدا بسم الله بگوید و دستور دهد آنها هم چنین کنند و در آخر غذا، حمد و ثنای الهی گویند تا سفره برچیده شود، خداوند آنها را میآمرزد.
همچنین امیرالمؤمنین (علیهالسّلام) خطاب به فرزندش امام مجتبی (علیهالسّلام) میفرماید: آیا دوستداری در غذا خو*ردن آدابی به تو بیاموزم که اگر رعایت کنی بی نیاز از پزشک و دارو شوی؟ جواب داد: آری یا امیرالمؤمنین. فرمودند:
ـ تا گرسنه نشدهای بر سر سفره غذا منشین.
ـ هنوز به غذا میلداری، دست از غذا خو*ردن بکش.
ـ جویدن غذا را کامل کن.
ـ قبل از خوابیدن، قضایحاجت نما.
«قالَ: لا تَجلِس عَلَی الطَّعَامِ اِلاَّ وَ اَنتَ جَائِعٌ، وَ لا تَقُم عَنِ الطَّعَامِ اِلاَّ وَ اَنتَ تَشتَهِیهِ، وَجَوَّدِ المَضغَ وَ اِذا نِمتَ فَاَعرِض نَفسَکَ عَلَی الخَلاءِ».
تربیت کودک به آداب اجتماعی
یکی از ابعاد وجودی انسان، اجتماعی بودن اوست که در مقام تربیت باید مورد توجّه قرار گیرد. بنابراین، از جمله حقوقی که فرزندان بر والدین دارند، تربیت نمودن آنها به آداب و اخلاق اجتماعی است، تا استعدادهای آنها در عرصه حیات اجتماعی شکوفا شود و بتوانند بهصورت فعّال و موفق، در اجتماع حضور یابند.
مقصود از تربیت اجتماعی، پرورش دادن فرزندان بر اساس التزام به آداب اجتماع و اصول ارزشمند اخلاقی است، بهطوری که از همان دوران کودکی بتوانند در جامعه حضور یابند و از حسن رفتار و ادب و تعادل روحی و روانی، و خِرَدورزی در برخورد با دیگران، برخوردار باشند.
البتّه تربیت اجتماعی با دیگر مراحل تربیتی نیز مرتبط بوده و جدای از سایر مراحل، قابل تحقّق نخواهد بود. اسلام بهعنوان دینی جامعنگر، به آداب و اخلاق اجتماعی، عنایت خاصی دارد و دستورهای ارزنده در اینباره صادر نموده است. عفو و بخشش، احترام به شخصیت دیگران، تواضع، نظم و انضباط، محبت متقابل، رعایت حقوق دیگران، جرات و شهامت داشتن، ایثار و فداکاری و گذشت، نظارت و مراقبت اجتماعی، مشورت کردن، تعاون و همکاری و مسئولیتپذیری و... جزو اصول تربیتی، اجتماعی است که مورد سفارش اسلام قرار گرفتهاند، و بیتردید خانواده، اوّلین نهادی است که این اصول در آن تجربه میشود و پدران و مادران میتوانند الگوی عملی و نمونه عینی این صفات برای کودکان و نوجوانان باشند تا در عرصه زندگی اجتماعی خویش، آنها را بهکار بندند.
بنابراین اخلاق اجتماعی مانند سایر صفات اخلاقی بهطور ناگهانی در کودکان ظهور و بروز نمیکنند، بلکه بر اساس پرورش والدین، بهتدریج در رفتار و کردارشان به وجود میآید. پدر بهعنوان حلقه اتصال خانواده با جامعه، بیشترین نقش را در تربیت اجتماعی فرزندان و ایجاد مهارتهای اجتماعی در آنان دارد. این مهارتها شامل، مهارت داشتن در ارتباط با دیگران، مهارت در گوش دادن و همدردی و ارتباط غیرکلامی، و مهارت در تشخیص احساسات خویش است.
محقّقان، مهارتهای اجتماعی را در پنج طبقه: همکاری و کمک بهدیگران، گفتار مناسب (تقاضا کردن و پاسخ آشکار)، مسئولیتپذیری، همدلی (محبت و همدردی) و خویشتنداری (صبور بودن و تحمّل کردن) تقسیم بندی کردهاند.
بدون شک، خانواده، اوّلین نهادی است که این مهارتها باید در آن کسب و تجربه شوند و پدر بهعنوان مدیر این نهاد که وظیفه ساماندهی آنرا بهعهده دارد، دارای نقش اساسی است. اهمیت نقش پدر در تربیت اجتماعی و ایجاد مهارتهای مربوط به آن، از چند زاویه قابل توجّه است:
اوّلاً: پدر باید مفاهیم اصول اخلاق اجتماعی را به فرزند آموزش داده و مصادیق آنرا مانند، احسان، ایثار، تعاون و ... به کودک معرفی نماید و با انتخاب شیوههای مناسب، او را بهسوی این ارزشها سوق دهد.
ثانیاً: پدر بهعنوان مظهر دانایی و اقتدار، از نظر کودک باید خود الگوی برتر و معرّف رفتاری باشد که کودک را بدان راهنمایی میکند.
ثالثاً: پدر باید با مراقبت و نظارت پیگیر، زمینه تکرار و تمرین مصادیق ارزشمند اخلاقی را فراهم آورد و آنها را در روح و روان کودک تقویت و نهادینه نماید. همچنین در سنین بالاتر با تبیین درستی و نادرستی کارها، زمینه مناسبی را برای انجام مصادیق اخلاق اجتماعی توسط نوجوان فراهم آورد. در اینجا نمونههایی از تعالیم و آداب اسلامی در ارتباط با وظیفه والدین در خصوص تربیت اجتماعی فرزندان اشاره میکنیم:
ادب معاشرت با مردم
یکی از مهمترین آداب اجتماعی که در زمره حقوق مسلمانان نسبت به یکدیگر محسوب میگردد، حسن معاشرت با مردم و احترام به آنهاست.
خداوند متعال خطاب به رسول اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) میفرماید: به بندگانم بگو به بهترین وجه سخن بگویند. «وَ قُل لِعِبَادِی یَقُولُوا الَّتِی هِیَ اَحسَنُ
[۱۸]
» کلمه «عِبادِی» اشاره به مؤمنین است و «احسَنُ» بهترین از نظر طرز بیان و بهترین از جهت توام بودن با فضائل اخلاقی و روشهای انسانی است.
بسیاری از مظاهر احترام به دیگران و برخورد سالم با آنها در روایت معصومین (علیهمالسّلام)، خطاب به فرزندانشان مورد تاکید قرار گرفته است. امیرالمؤمنین (علیهالسّلام)، ضمن وصیت خود به امام حسن (علیهالسّلام) میفرماید: با مردم بهنیکویی سخن بگویید، همانگونه که خداوند شما را بدان امر کرده است. «قُولُوا لِلنَّاسِ حُسنًا کَمَا اَمَرَکُمُ اللهُ».
همچنین در پرهیز از استهزاء و تحقیر دیگران به آن حضرت فرموده است: فرزندم، هیچگاه در برخوردهایت کسی را تحقیر مکن، زیرا یا بزرگتر از توست که باید به جای پدر خود او را به حساب آوری، یا همانند (همسال) توست که برادرت میباشد، و یا کوچکتر از توست که باید او را فرزند خود بدانی.
و نیز به ایشان فرموده است: عذر کسی که از تو پوزش بخواهد، بپذیر و پذیرای عفو و گذشت از مردم باش. «... وَاَقبِل عُذرَ مَنِ اعتَذَرَ اِلَیکَ وَ اَقبِلِ العَفوَ مِنَ النّاسِ».
علی بن جعفر از برادرش امام موسی کاظم (علیهالسّلام) نقل میکند که روزی پدرم دست مرا گرفت و فرمود: فرزندم، پدرم محمد بن علی (علیهالسّلام) همچنانکه دست تو را گرفتهام، دست مرا گرفت و فرمود: پدرم علی بن حسین (علیهالسّلام) دست مرا گرفت و فرمود: فرزندم، هر کس از تو کار خیری خواست، برایش انجام بده، اگر او اهل خیر باشد، تو به مقصود خود رسیدهای و اگر اهلش نباشد، تو خود شایسته و اهل آن خواهی بود. «یا بُنَی اِفعَلِ الخَیرَ اِلی کُلَّ مَن طَلَبَهُ مِنکَ فَاِن کانَ مِن اَهلِهِ فَقَد اَصَبتَ مَوضِعَهُ وَ اِن لَم یَکُن مِن اَهلِهِ کُنتُ اَنتَ مِن اَهلِهِ».
کوتاه سخن اینکه معاشرت، رفت و آمد، نشست و برخاست، داد و ستد و برخورد با دیگران، از لوازم حتمی و اجتنابناپذیر زندگی اجتماعی است؛ انسان در مسیر زندگی با افراد مختلف، با سلیقههای گوناگون و گرایشها و فرهنگهای متفاوت مواجه میگردد. و حتّی گاه با کسانی برخورد میکند که از نظر فرهنگ، اخلاق، و سطح فکر پایینتر از وی هستند، بلکه چهبسا از اعتدالروانی برخوردار نبوده و پیوسته در صدد بهانهگیری، اِشکال تراشی و درگیری با اطرافیان خود هستند. در این میان، کسانی که از سلامت روحی کافی برخوردارند، به حرمت انسانی خود ارج نهاده، از هر وسیلهای برای پاسداری و حراست از آن استفاده میکنند و از اطرافیان خود نیز انتظار دارند این خواسته طبیعی را پاس بدارند. لیکن هرگز نباید انتظار داشت که اطرافیان و معاشران ما در همه امور زندگی با ما همفکر، و همسلیقه بوده و هیچگونه اختلافی نداشته باشند.
آخرین ویرایش توسط مدیر: