آموزشی تفاوت انواع شعر

[Blue berry]

ترکیب بند

ترکیب بند، مانند ترجیع بند است، با این تفاوت که برگردان‌ها یکسان یا تکراری نیستند. ولی خود آنها هم قافیه‌اند.


قطعه

قطعه شعری است که هیچ یک از ابیاتش مصَرّع نیست؛ قافیه‌هایش فقط در مصراع‌های زوج قرار دارد. نام قطعه را به این سبب به این نوع شعر داده‌اند که گویی قطعه‌ای از غزل یا قصیده را از میان آن بریده باشند، چون قافیه غزل و قصیده فقط در آخر بیت‌هاست مگر نخستین که هر دو بیت‌هایش دارای قافیه است.


رباعی و دو بيتي

این دو نوع شعر از جهت شکل ظاهر، شباهت‌های بسیاری با هم دارند. قافیه‌های هر دو در مصراع های 1،2و 4 قرار دارد و در مصراع سوم، بسته به اختیار شاعر است.


يعني حق دارد که قافیه را در هر چهار مصرع هم رعایت کند. در هر رباعی یا دو بیتی، یک موضوع کاملا مستقل مطرح می‌شود.

 

[Blue berry]

چهار پاره

از جهت شکل ظاهری، یک چهار پاره، ترکیبی است از چندین قسمت که هر کدام دو بیت باشند با وزن یکسان و در هر بخش از جهت شکل قافیه، کاملا شبیه یک قطعه باشد.


قافیه‌هایش فقط در آخر بیت‌ها قرار می‌گیرد و قافیه هر دو بیت مستقل و با بقیه دو بیت‌ها تفاوت دارد.


تنها تفاوت یک چهار پاره با مجموعه‌ای از چندین قطعه دارای دو بیت، در این است که دو بیت‌های چهار پاره از جهت موضوع، به هم مربوط و در دنباله یکدیگر هستند، اما هر قطعه باید موضوعی مستقل داشته باشد. چهار پاره در دوران معاصر ابداع شده است و محدودیتی در تعداد دو بیت ندارد.

 

[Blue berry]

مفرد

هر شعری حداقل یک بیت دارد. مفرد شعری تک بیتی است که شاعر تمام مقصود خود را در همان یک بیت بیان می کند.


مفرد یا تک بیت اغلب برای بیان نکته‌های اخلاقی به کار می‌رود. در مفرد گاهی دو مصراع هم قافیه هستند و گاهی دارای قافیه نیستند.


تضمین

تضمین يعني قطعاتی از شعر شاعر دیگری را در داخل شعر خود آوردن.


در بین شاعران قدیمی چون حافظ و سعدی و ... تضمین به این معنا بوده است که با ذکر اسم شاعر، مصراع یا بیتی از شعر او را در میان غزل یا قصیده خود بیاورند.

 

[Blue berry]

سبک شعر:


سبک شعر، یعنی مجموع کلمات و لغات و طرز ترکیب آنها، از لحاظ قواعد زبان و مفاد معنی هر کلمه در آن عصر و طرز تخیل و ادای آن تخیلات از لحاظ حالات روحی شاعر، که وابسته به تأثیر محیط و طرز معیشت و علوم و زندگی مادی و معنوی هر دوره باشد.


آنچه از این کلیات حاصل می‌شود آب و رنگی خاص به شعر می‌دهد که آن را سبک شعر می‌نامند و قدما گاهی به جای سبک طرز و گاه طریقه و گاه شیوه استعمال می‌کردند.

 

[Blue berry]

سبک‌های شعر کلاسیک فارسی:


سبک هندی

سبک هندی یا اصفهانی که مقدمات آن از دوره مفعول فراهم شده بود با ظهور دولت صفويه در ایران به وجود آمد.


سبک خراسانی

سبک خراسانی که آن را سبک ترکستانی هم می گویند در واقع طنز و شیوه شاعران خراسان بوده است. این شیوه از اولین دوران‌های شعر فارسی یعنی اوایل قرن چهارم تا اواسط قرن ششم ادامه داشت.


سبک عراقی

سبک عراقی به سبکی از شعر فارسی گفته می‌شود که از اواخر قرن ششم تا قرن نهم هجری رواج و ادامه داشته است.


نام این سبک از عراق گرفته شده، اما رواج این سبک محدود به سرزمین عراق نبود و در نواحی دیگر نیز رواج داشت.

 

[Blue berry]

انواع شعر از نظر محتوا:


حماسی
غنایی
مدحی
تعلیمی
دینی
انتقادی
مرثیه
وصفی
قصصی
مناظره
عامیانه و محلی

 

[Blue berry]

انواع فرعی:


هجو و مدح
مفاخره
ساقی نامه
شهر آشوب
پارودی
حبسیه
طنز و هزل و مطایبه
مناجات
گلایه
بث الشکوی
تهنیت

 

[Blue berry]

شعر نو فارسی:


تا اوایل قرن 14 هجری شمسی، شاعران دو اصل کلی تساوی وزن مصراع‌های شعر و نظم ثابت قافیه‌ها را رعایت کرده‌اند و اگر هم نوآوری در قالب‌های شعر داشته‌اند، با حفظ این دو اصل بوده است.


در آغاز این قرن، برخي از شاعران به این فکر افتادند که آن دو اصل کلّی را به کنار گذارند و نوآوری را فراتر از آن حدّ و مرز گسترش دهند. شعری که به این ترتیب سروده شد، شکلی بسیار متفاوت با شعرهای پیش از خود داشت.


در این گونه شعرها، شاعر مقیّد نیست مصراع ها را وزنی یکسان ببخشد و در چیدن مصراع‌های هم قافیه، نظامی ثابت را ـ چنان که مثلاً در غزل یا مثنوی بود ـ رعایت کند.

 

[Blue berry]

طول مصراع، تابع طول جمله شاعر است و قافیه نیز هرگاه شاعر لازم بداند ظاهر می‌شود. در این جا آزادی عمل بیشتر است و البته از موسیقی شعر کهن بی‌بهره است.


پدیدآورنده جدی این قالب‌ها را نیما یوشیج می‌شمارند. البته پیش از نیما نیز اندک نمونه‌هایی از این گونه شعر دیده شده است، ولی نه قوّت آن شعرها در حدّی بوده که چندان قابل اعتنا باشد و نه شاعران آنها با جدّیت این شیوه را ادامه داده‌اند.


شاعران کهن سرا می‌کوشیدند نظام موسیقیایی را حفظ کنند هرچند در این میانه آسیبی هم به زبان و خیال وارد شود و شاعران نوگرا می‌کوشند آزادی عمل خویش در خیال و زبان را حفظ کنند هرچند آسیبی متوجه موسیقی شود.


پس می‌توان گفت پیدایش شعر نو، ناشی از یک سبک و سنگین کردن مجدّد عناصر شعر و ایجاد توازنی نوین برای آنها بوده است.

 

[Blue berry]

قالب نیمایی:


نیمایی شعری است با وزن عروضی، منتها ارکان آن مانند شعر سنتی محدود به دو و سه و چهار رکن نیست و قافیه جای منظم و مشخصی ندارد. اشعار نیما و اخوان و فروغ و سپهری و بیشتر شاعران نو پرداز بدین شکل است.


شعر آزاد:


شکل شاملوئی که بدان شعر سپید گویند. این نوع از شعر وزن و آهنگ دارد منتها عروضی نیست و قافیه در آن جای ثابتی ندارد. اغلب شعرهای احمد شاملو چنین است.


شعر موج نو


شعر موج نو نه تنها وزن عروضی ندارد بلکه آهنگ و موسیقی آن حتی مانند شعر سپید هم مشخص نیست و در حقیقت فرق آن با نثر در معنای آن است.


در شعر سپید تشبیهات و استعارات با زبان شعر بیان می‌شود و جز لطافت و تاثیرگذار معنوی، در ظاهر فرقی با نثر ندارد