اطلاعاتی درباره‌ی موسیقی

[آناشید]

?کلنل علینقی وزیری (زاده ۱۲۶۵ یا ۱۲۶۶ - درگذشت ۱۸ شهریور ۱۳۵۸) موسیقی‌دان و آموزگار موسیقی و از پیشگامان آهنگ‌سازی برای اجرای ارکستر موسیقی ایرانی بود.
علینقی وزیری از ۱۴ سالگی نزد دایی دکترش حسینعلی خان مقدمات نواختن تار را آموخت. اما او به ویولن و تار علاقهٔ بیشتری داشت. در میان افسران دسته موزیک از سلیمان خان ارمنی موزیک نظام درس گرفت و با مطیع الدوله حجازی دوستش -که مشق ویولن می‌کرد- شاگرد کشیشی شدند که معلم مدرسه سن لویی بود و به آنان موسیقی علمی مغرب زمین و ارگ می‌آموخت. وی در تمرین تار آنقدر افراط می‌کرد که به قول همسر اولش شام و ناهار نداشت. خود را در صندوقخانه منزل حبس می‌کرد و در تاریکی ساز می‌زد تا انگشتانش به جای پرده‌ها عادت کنند.
وزیری قبل از آن که به اروپا مسافرت کند بعضی سازها را می‌نواخت و از مقدمات موسیقی نظری و خط موسیقی هم اطلاع داشت. سپس به وسیله صمصام الملک بیات که تمام هزینهٔ اقامت چند ساله اش در اروپا را تقبل نمود، به فرانسه مسافرت کرد و مدت سه سال در آموزشگاه عالی موسیقی به تحصیل علم هماهنگی و آواز مشغول گردید و در خارج از مدرسه هم در رشته‌های مختلف موسیقی مطالعاتی کرد و سپس به آلمان رفت و بیش از یک سال در هنرستان عالی موسیقی برلن (موزیک هوخشوله) در کلاس‌های مختلف حاضر شد. چون منظور وزیری این بود که به محض بازگشت به ایران آموزشگاهی تأسیس کند و در ایران هم متخصصی وجود نداشت، مجبور شد شخصاً در رشته‌های مختلفی بررسی کند تا در ایران در تدریس قسمت‌های مختلف دچار مشکل نشود.
پس از ورود به ایران مدرسه موسیقی را در اسفند ۱۳۰۲ تأسیس کرد.
او در سال ۱۳۰۳ کلوپ موزیکال را تأسیس کرد که در این کلوپ هفته‌ای یکبار با شاگردان خود کنسرت می‌داد. وی در سال ۱۳۰۴ اقدام به برگزاری سلسله کنسرت‌ها و سخنرانی‌هایی در زمینه هنر و زیبا شناسی موسیقی کرد.
ریاست مدرسه موزیک در سال ۱۳۰۷ به او محول شد. از ابتدای مهر ۱۳۱۳ در اثر جدیت در امر آموزش موسیقی توانست تدریس سرود را در برنامه درسی آموزش و پرورش دوره دبستان بگنجاند.
او تا آغاز جنگ جهانی دوم در مقام ریاست مدرسه موسیقی انجام وظیفه کرد و سپس از کار کنار گذاشته شد. وی در این دوران به تألیف کتاب‌هایی در زمینه‌های مختلف موسیقی پرداخت و مدتی نیز به عنوان استاد ممتاز، در دانشگاه تهران زیباشناسی هنر را تدریس کرد.
آخرین مقام دولتی وزیری ریاست شورای عالی موسیقی رادیو در سال ۱۳۴۲ بود و در سال ۱۳۴۴ از خدمات دانشگاهی نیز بازنشسته شد.
علینقی وزیری سرانجام در بامداد روز یکشنبه هجدهم شهریورماه ۱۳۵۸ در سنین بین ۹۱–۹۲ سالگی در بیمارستان جم تهران درگذشت و در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد.?

روحش شاد...

 

[آناشید]

" ساختار موسیقی ایران "

?موسیقی ایران از دوازده مجموعه ( هفت دستگاه و پنج آواز ) تشکیل شده است که این مجموعه ها شامل :

{ ۱- گوشه هايي كه مدارهاى اصلى دستگاه ها هستند،همان علائم تركيبي ها

٢- گوشه هايي كه مدارهاى فرعى هستند مانندآنهايي كه علائم عرضى مى گيرند.

٣- گوشه هايی كه ريتميك هستند .

٤-گوشه هايي كه براى تزئين رديف هستندمانند چهارباغ مثنوي هاو....}*

* به روایت محمد رضا لطفی

که از قرن دوازدهم هجری شمسی توسط میرزاعبدالله بدین صورت مدون گردیده و تا به امروز به نام 《 ردیف》 موسیقی ایران ثبت گردیده است.

" هفت دستگاه "

۱-شور
آوازهای دستگاه شور
دشتی،افشاری،بیات ترک،ابوعطا

۲-نوا
۳-ماهور
۴-راست پنجگاه

۵-همایون
آواز دستگاه همایون> اصفهان

۶-سه گاه
۷-چهارگاه

در موسیقی سنتی ایران ، قطعات معمولا" در قالب یکی از دستگاهها و یا آواز قرار می گیرند.

[دستگاه ]
مرکب از دو واژه (دست+گاه) و به تعبیراتی چون. محل دست بر جایگاه آهنگ ها و یا نحوه گرفتن فواصل و نغمه را میتوان از دستگاه دریافت داشت.

دستگاههای موسیقی را می توان به منزله لهجه نیز فرض نمائیم چنانچه در ایران لهجه های ترکی،کردی،گیلکی،مازندرانی و...وجود دارد که هر لهجه بیانگر عادت کلی و رنگ اجتماعی و موقعیت آنان بوده ،
به عبارتی طرز صحبت کردنی که بیان کننده لهجه باشد.

پس در موسیقی ،هر دستگاه تداعی کننده حالت و موقعیت گرفتن فواصل آن را مشخص می نماید.

مثلا" 《دستگاه ماهور》
یعنی محل دست بر جایگاه فواصلی که نغمات آن بیان کننده حالتی که بر آن نام
" ماهور" نهاده ایم.

که تشخیص آن به صورت "سماعی" میباشد.?

 

[آناشید]

? در سه تار می توان یک نت را به دو صورت " تک سیم " و " پر" اجرا نمود.

در اجرای تک سیم ، فقط مضراب به یک سیم برخورد می کند.

این شیوه که از حدود نیم قرن پیش توسط زنده یاد 《احمد عبادی》متداول گشته ، شیوه اصلی در نواختن سه تار نیست.

شیوه اصلی مضراب زدن در سه تار " پر " یا واخوان دار است .

در این شیوه ، ناخن نوازنده علاوه بر سیم اصلی به سیم بالاتر نیز برخورد می نماید.

شکل ناخن به عنوان مضراب سه تار?

 

[آناشید]

چرا مشتاق علیشاه یک سیم به (سه تار ) افزود؟

?از اصول بنیادی نوازندگی سازهای زهی، مضرابی موسیقی ایرانی ، آن است که هیچ گاه نغمه ای (نتی) به صورت تنها اجرا نمی شود .

بلکه همیشه با یک صدای واخوان پشتیبانی می شود (( واخوان عبارت است از اجرای مداوم یک یا چند صدا در طول اجرای قطعه ))

تقریبا" در تمامی سازهای زهی مضرابی مانند انواع تنبور ، دو تار در موسیقی نواحی معاصر ایران در مناطق مختلف خراسان (شمال شرق )گلستان(ترکمن)
مازندران ،کرمانشاه ،آذربایجان ( شرقی و غربی ) آن است .

که همواره یکی از سیمها وظیفه اجرای ملودی و دیگری که معمولا"به فاصله چهارم و یا پنجم نسبت به سیم اول کوک شده نقش واخوان را به عهده دارد .

در نوازندگی سه تار معاصر به شیوه قدما نیز مضراب به گونه ای نواخته می شود که همواره هنگامی که سیمی به ارتعاش در می آید سیم بالای آن نیز به عنوان واخوان به ارتعاش در می آید. با اضافه شدن سیم مشتاق در حقیقت سیمهای سه تار متشکل از سه (( دوتار )) گردید.

1- سیم اول از جنس فولاد با واخوان سیم دوم از جنس برنج.

2- سیم دوم از جنس برنج با واخوان سیم مشتاق از جنس فولاد.

3-سیم سوم مشتاق از جنس فولاد ، واخوان سیم بم از جنس برنج.

در واقع سیم مشتاق واخوان سیم دوم و سیم بم می باشد.و جالب اینکه نوع سیمی را که مشتاق علیشاه انتخاب نمود با عث شده که هرجفت از سیمها متشکل از دوجنس سیم فولاد و برنج شود.?

 

[آناشید]

?برای کوک کردن سه تار ، دو روش وجود دارد.اول به وسیله دستگاه تیونر یا نرم افزار که نحوه استفاده آن ،قبلا" دراین کانال ارائه شده است . روش دوم به صورت سمعی ( گوشی )
که برای این روش:

ابتدا سیم بم (منظورسیم زرد برنجی ضخیم ) را به صورت دست باز ، بدلخواه سفت کرده و آن را نت DO فرض می نماییم .
سپس پرده نهم ، سیم بم را گرفته با ناخن سیم را به صدا در آورده ، که صدای حاصله از آن را نت SOL مینامیم ،حال میبایست سیم دوم را ( منظور سیم زرد برنجی نازک ، از پایین به بالا ) با نتی که میشنویم ( یعنی نت sol بم ) هم صدا کنیم ، یا شل وسفت کنیم تا صدای سیم دوم با نت پرده نهم سیم بم، یکی باشد. اینک سیم دوم را به صورت دست باز ( یعنی آزاد ) SOL مینامیم.
پس از آن روی سیم دوم پرده ششم را گرفته با ناخن سیم را به صدا در می آوریم ، که صدای حاصله از آن را نت DO می نامیم،حال میبایست سیم اول را ( منظور سیم سفید فولادی از پایین به بالا ) با نت DO که از پرده ششم سیم دوم میشنویم هم صدا کنیم .اینک سیم اول دست باز را DO می نامیم .
اکنون نوبت سیم مشتاق ( سیمی سفید فولادی که در کنار سیم بم ) است.
سیم مشتاق را با سیم اول که نت DO نامیده بودیم هم صدا کوک می نماییم.?

ترتیب کوک سه تار۲۵ پرده به روش( گوشی )
سیم بم ? بدلخواه
سیم دوم?با پرده نهم سیم بم
سیم اول? با پرده ششم سیم دوم
سیم مشتاق?با دست باز سیم اول
هم کوک می شوند.

 

[آناشید]

?تنظیم پرده های سه تار

همان طور که می دانید ،طول سیم از شیطانک تا سیم گیر، به نسبت های خاصی تقسیم می شود که این تقسیمات به کمک پرده های ساز و خرک شکل می گیرد . از این رو ، بعداز هر بار پرده بندی ( یا بر روی ساز جدید ) باید موقعیت پرده ها بر روی دسته دقیقا" تعیین شود . تصویر زیر در مکان یابی چند پرده ی اصلی شما را یاری می کند.
قبل از تنظیم پردهها ابتدا فاصله خرک تا سیم گیر را که ۵۲ میلیمتر است .سر جای خود بگذارید.?

 

[آناشید]

?برای خرید یک سه تار خوب به نکات زیر توجه کنید:

۱. چوب سه تار از درخت توت باشد.
۲. رگه های درشت صفحه به سمت سیم بم باشد.
۳. فاصله ی سیم تا دسته ی ساز کم باشد تا حدی که موقع اجرا سختیه سیم را حس نکنید.
۴. صدای پائین دسته با بالا دسته همخوانی داشته باشد.
۵. صدای سیم دوم مفهوم باشد و حالت گنگی نداشته باشد.
۶. در اجرای سیم بم.سیم کاملا نرم و صدایی طبیعی داشته باشد.
۷.صدای همه ی سیمها دنبال هم باشد یعنی با هم همخوانی داشته باشد و در گوش دادن تفکیک سیمهاسخت باشد.
۸. بلند بودن صدای ساز دلیلی بر خوب بودنش نیست.
۹.با یک مضراب ویا حتی بدون زدن مضراب باید بتوانید چندین نت را به راحتی و با طنین خوب اجرا کنید.
۱۰. در اجرای تکنیک ناله ی ساز(ویبره) هیچ مشکلی نداشته باشید.
۱۱.بعد از کوک کردن ساز تک تک پرده ها را امتحان کنید که در اصطلاح گز نزند.
۱۲. دسته ی ساز نه کلفت و نه زیادی نازک باشد که البته بستگی به دست خودتان دارد.
۱۳. ساز از نظر وزنی سبک باشد.
۱۴.سازی که زیاد رنگ شده باشد فقط قشنگ است و احتمال دارد که صدای خوبی نداشته باشد.
۱۵. رنگ ساز هرچه روشنتر باشد بهتر است،چون اگر عیبی داشته باشد پیداست.
۱۶.مهمترین قسمت ساز صفحه آن است،سطح صفحه سه تار نبایستی صاف یا داخل(یا در اصلاح "کاس) باشد.بلکه میبایستی کمی برآمده و طاقدیس باشد.
۱۷.آخرین خصوصیت ساز خوب این است که زیبا باشد.
۱۸.درنهایت توصیه میشود سه تاری تهیه کنید که شناسنامه دار باشد، یعنی سازنده آن سرشناس باشد.?

 

[آناشید]

?طریقه نگهداری سه تار:
۱.ساز را در محیط مرطوب قرار ندهید(مانند کولر).
۲.ساز را در مجاورت نور خورشید و حرارت نگذارید.
۳.تا میتوانید ساز را در جعبه یا کاور بگذارید.
۴.ساز را آویزان کنید و از خوابانیدن آن روی زمین خود داری نمائید.(اگر ساز آویزان باشد گرانیگاهش بر زمین عمود خواهد بود و نیروی جاذبه ی زمین اثری بر روی دسته ی ساز نمیگذارد)
۵.کوک ساز را حتما مطابق نت سی بمل دیاپازون کوک نمائید تا به دسته ی ساز فشاری وارد نشود. (سیم اول سه تار یک پرده پائین تر از دیاپازون یعنی سی بمل کوک میشود ولی در اجرا و نت نویسی نت دو خوانده و اجرا میشود)
۶.اگر قرار است دستگاه خاصی را اجرا کنید از یک ماه قبل کوک ساز را روی همان دستگاه قرار داده و تغییر ندهید۰(حاصل این کار این است که ساز به آن کوک مورد نظر عادت کرده هم لحن بهتری میدهد هم موقع اجرا از کوک خارج نمیشود)
۷.در جعبه ی ساز رطوبت گیر بگذارید.
۸.با دست کثیف مخصوصا چرب ساز نزنید.(پرده های ساز از بین میروند)

۹.اگر از ساز مدتی استفاده نکنید صدای آن میخوابد پس حتما چند وقت یک بار با ساز بنوازید.
۱۰.در صورت خواباندن ساز به مدت
طولانی ،کوک ساز را خارج ننمایید.بلکه ساز بایستی بصورت کوک شده باقی بماند.این عمل باعث میشود ساز در اصطلاح جا بیفتد.در غیر اینصورت بطور غیر معمول تغییر شکل می نماید.?

 

[آناشید]

کسی که ساز می نوازد باید بتواند از عهده اموری همچون تعویض پرده ، تعویض سیم ،کوک کردن و … بر آید.

? برای بستن پرده های سه تار


ابتدا جای پرده های قبلی را علامت گذاری میکنیم.
سپس پرده های کهنه را با یک ناخن گیر قطع کرده و روی دسته سه تار را با پارچه تمیز میکنیم به نحوی که علامت گذاری ها پاک نشوند.
سعی کنید پرده ای که خریداری میکنید از جنس مرغوب باشد تا نیاز به تعویض در فواصل زمانی کوتاه نداشته باشید.
معمولاً سه تار دارای ۲۵ پرده با فواصل نامنظم است و مبنای پرده بندی سه تار و تار بر اساس دستگاه شور (سُل) تنظیم میشود .
پرده بندیِ پرده های اصلی چهارتایی(چهار دور) و بقیه بصورت سه تایی (سه دور) بسته می شود تا هم راحت تر دیده شود و هم صدای رسا تری داشته باشد.?