هنری اظهر تبریزی، خوشنویسی قرن نهم هجری

[ماه تیتی]

༺●به نام او که برتر از جان است●༻​

---

مولانا اظهر تبریزی یا ظهیرالدین اظهر از خوشنویسان و نستعلیق‌نویسان صاحب‌نام قرن نهم هجری است. او ملقب به استاد استادان، استادالاساتید و ظهیرالدین است و او را صاحب فضل و کمالات بسیار دانسته‌اند.

 

[ماه تیتی]

اظهر تبریزی مدتی در خدمت حکیم جعفر به تحصیل علم و فضایل پرداخت. او ابتدا از تبریز به هرات رفت و ملازم سلطان ابوسعید گورکانی شد؛ سپس به کتابخانه الغ بیگ در سمرقند رفت؛ بعدها از راه اصفهان به شیراز، بصره، بغداد، حلب، شام و مکه رفت و در همانجا به سال ۸۸۰ هجری قمری درگذشت. به این ترتیب اظهر باید عمری طولانی و افزون بر ۸۰ سال کرده باشد.

 

[ماه تیتی]

ظهیرالدین اظهر تبریزی یکی از مشهورترین خوشنویسان قرن نهم و شاگرد میرزا جعفر بایسنغری است. اظهر از تبریز به هرات سفر کرده و ملازم ابوسعید بن محمدبن میرانشاه تیموری (۸۵۵-۸۷۳ق.) گردید. از آثار خطوط موجود وی بر می‌آید که وی در خدمت شاهزاده بایسنغر میرزا و سلطان ابراهیم میرزا فرزندان شاهرخ و پیر بوداق قراقویونلو (۸۶۶-۸۷۱ق.) نیز بوده است. اظهر، استاد مسلم خط در زمانه خود بود و او را با لقب ظهیرالدین و استاد الاساتید و استاد استادان نامیده ‌اند. قدمای خط شناس، اظهر را سومین استاد خط نستعلیق دانسته‌اند. یک نسخه ارزشمند از کتاب خسرو و شیرین نظامی گنجوی به کتابت ۸۲۴ق.

 

[ماه تیتی]

اظهر تبریزی شاگرد مولانا جعفر تبریزی معروف به جعفر بایسنقری از خوشنویسان و رئیس کتابخانه شاهرخ میرزا و پسرانش الغ‌بیگ و بایسنقر میرزا بود. مولانا اظهر را سومین کسی می‌دانند که در خط نستعلیق استاد شد. نخست میرعلی تبریزی بود که او را بنیانگذار این خط نامیده‌اند و پس از او شاگردش جعفر تبریزی آمد و این شیوه را با جدیت دنبال کرد و گسترش داد و سومین نفر در این راه اظهر بود. البته چنانچه جعفر تبریزی از میرعلی که واضع خط نستعلیق بود بهتر می‌نوشت، خط اظهر را هم از جعفر تبریزی بهتر دانسته‌اند.

 

[ماه تیتی]

خوش‌نویسی داستان بهرام گور اثر اظهر تبریزی

 

[ماه تیتی]

او افزون بر نگارش نستعلیق از خفی تا جلی (بسیار ریز تا بسیار درشت)، همچنین خط ثلث را به‌مانند بزرگترین خوشنویسان این خط می‌نوشته است و آثار ارزشمندی در خطوط ششگانه دارد.
از شاگردان معروف اظهر سلطان‌علی قاینی، سلطان‌علی مشهدی و شیخ بایزید پورانی هستند و برخی عبدالرحیم انیسی خوارزمی، سلطان‌علی سبز مشهدی، شیخ محمد امامی و غیب‌الله امامی را نیز شاگرد او دانسته‌اند.فرزند اظهر تبریزی، مولانا میرکی بود که او هم به استادی در نستعلیق رسید.

 

[ماه تیتی]

آثار اظهر بین سال‌های ۸۲۴ تا ۸۷۷ ه‍.ق امضا دارد که هم‌اکنون بیشتر آن‌ها در موزه‌های ایران و استانبول نگهداری می‌شود. از این رو می‌توان سال ۸۸۰ را که برخی برای درگذشتش ذکر کرده‌اند صحیح دانست.

 

[ماه تیتی]

از دیگر نمونه های خوشنویسی ظهیرالدین اظهر

 

[ماه تیتی]

اظهر تبریزی و مکتب هنری تبریز

اظهر تبریزی همانند استادش جعفر در پیوند و درآمیختگی سنت‌های مکاتب هنری تبریز دوره اول (ایلخانی) با مکتب هرات نقشی مؤثر داشت. از نسخ خطی کتابت شده به قلم اظهر می‌توان به نسخه‌ای از خسرو و شیرین نظامی گنجوی در کتابخانه جان رایلندز منچستر، مقطعات ابن یمین فریومدی در موزه آثار اسلامی ترک در استانبول، سفینه اشعاری که در رثای بایسنقر میرزا سروده شده، به قلم نستعلیق با رقم و تاریخ \" الاحقر اظهر تبریزی\" شهر رجب 877، از مجموعه زنده‌یاد حاج محمد نخجوانی در کتابخانه ملی تبریز (کتابخانه مرکزی فعلی تبریز)، خمسه نظامی در کتابخانه دانشگاه پنجاب لاهور پاکستان و نسخه‌ای از دیوان عبدالرحمن جامی به قلم نستعلیق موزه توپکاپی سرایی ترکیه اشاره کرد.

 

[ماه تیتی]

نزدیک به 40 قطعه از آثار اظهر در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران و جهان نگاهداری می‌شود. این قطعه‌ها به قلم‌های ثلث ممتاز، رقاع عالی و نستعلیق خوش از 4 دانگ تا غبار نوشته شده است. هرچند قطعه‌هایی که دارای تاریخ، جای کتابت و یا نام کسی که قطعه برای او نوشته شده است، اندک‌اند، اما همین اندک شمار نیز به شناخت زندگی اظهر کمک می‌کند.