بیوگرافی ابن بطوطه| پژوهشگر مراکشی

[Noah]

محمد بن عبدالله بن محمد بن بطوطه (به عربی: أبوعبدالله محمد بن عبدالله اللّواتی الطنجی بن بطّوطة) معروف به ابن بطوطه (و در برخی منابع ابن بتوته) در شهر طَنجه سال ۷۰۳ ق. / ۱۳۰۴ م. در مغرب (مراکش) زاده شد و سال ۷۲۵ ق. به سوی مکه رهسپار شد و مصر، شام، فلسطین، حجاز، عراق، ایران، یمن، بحرین، ترکستان، بین‌النهرین و بخشی از هند و چین، جاوه، خاور اروپا و خاور آفریقا را پیمود و سرانجام به مغرب (مراکش) نزد شاه ابی عنان از شاهان بنی مرین برگشت. سفر او ۲۷ سال به درازا کشید (۱۳۲۵-۱۳۵۲ م) و در مراکش سال ۷۷۹ق. /۱۳۷۷ م. درگذشت. ابن بطوطه کمابیش هم‌عصر با مارکو پولو بود اما بیش از سه برابر مارکوپولو راه پیمود. ابن بطوطه را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین جهان‌گردان تاریخ بشری به شمار آورد.​

 

[Noah]

این جهان‌گرد نامی مراکشی چهار یا پنج بار به ایران سفر کرد و در همگی سفرهای خاورزمین خود از زبان فارسی برای ارتباط با غیرعرب‌ها بهره برد. سفرهای او در دو سوی سواحل دریای فارس و شهرهای فارس از جمله شیراز، خوزیه (خوزستان)، تُستر (شوشتر)، اصفهان، تبریز و خراسان خواندنی است. سفرنامه ابن بطوطه از کتاب‌های باارزش جغرافیایی سده‌های میانه است. آرامگاه ابن بتوته در تپه‌ای مهجور مشرف به ساحل مدیترانه‌ایِ شهر تنجه (تنگه) مراکش است.
​

سفرنامه ابن بطوطه​

این سفرنامه که «تُحفَة اَلنُظار فی غَرائِب اَلأمَصار وعَجائِب اَلأسَفار» نام دارد شده قرن هشتم هجری و به دستور یکی از امرای مغرب نگاشته شده‌است. درون‌مایه‌های آن برآمده از دیده‌ها و آزموده‌های خود ابن بطوطه است. بیش از ۲۰٪ این کتاب به شرح و وصف سفر ابن بطوطه به هندوستان و جزایر مالدیو اختصاص یافته‌است. او دربارهٔ خلق و خوی مردم آن دیار و راه‌های بازرگانی آن با چین اطلاعات مهمی ارائه می‌کند. ابن بطوطه تنها نویسنده‌ای در سده های میانه است که اطلاعات مهمی دربارهٔ جزایر مالدیو، جنوب روسیه و آفریقا می‌دهد. بهترین پژوهش در مورد ابن بطوطه را پروفسور عبدالهادی التازی انجام داده و کتاب دوجلدی او به زبان عربی را هنوز به فارسی برنگردانده‌اند. سفرنامه ابن بطوطه را دکتر محمدعلی موحد به فارسی ترجمه کرده‌است.

ابن بطوطه در مورد تبریز می‌نویسد:
​

از دروازه بغداد به شهر تبریز درآمدیم و به بازار بزرگی که معروف به بازار قازان(غازان) است رسیدیم و آن از بهترین بازارهایی بود که در همه شهرهای دنیا دیده بودم.
هر یک از پیشه‌وران در این بازار جایی جداگانه دارند که با دیگری مخلوط و آمیخته نیست. سپس به بازار گوهر فروشان رفتم و از انواع جواهری که در آنجا دیدم چشمم خیره گشت.
غلامان را با جامه‌هایی فاخر که دستارهای حریر بر ک*مر بسته و نزد بازرگانان ایستاده بودند و جواهرات را به زنان عرضه می‌کردند و ایشان بسیار می‌خریدند و بر یکدیگر سبقت می‌جستند.​

 

[Noah]

مکان‌هایی که ابن بطوطه از آن‌ها بازدید کرده است​

ابن بطوطه در گذر زندگانی خویش بیش از ۱۱۷٬۵۰۰ کیلومتر راه پیمود و طبق مرزبندی امروز می‌توان گفت او به ۴۴ کشور سفر کرده‌است. ابن جُزَی نقل می‌کند که او در پایان سفر خود گفته‌است: «من در واقع بحمدلله به آرزوی خود در این گیتی که همان سفر بر روی زمین است دست یافتم؛ افتخاری که افراد عادی دیگر به آن دست نیازیدند.» فهرست شهرها و کشورهای سفر شده به قرار زیر است:

مغرب

• طنجه
• فاس
• مراکش
• تلمسان
• ملیانة
• الجزائر
• بجیه
• قسنطینه
• عنابه
• تونس
• سوسه
• صفاقس
• قابس
• طرابلس

مشرق عربی

• قاهره
• اسکندریه
• دمیاط
• بیت‌المقدس
• بیت الحم
• الخلیل
• تبریز
• دمشق
• اللَاذِقِیَّة
• مصر
• سوریه
• مدینه - زیارت قبر پیامبر اسلام.
• جده
• مکه - حج.
• رابغ
• عمان
• ظفار
• ریاض (ریاض)
• بحرین
• الأحساء
• تنگه هرمز
• یمن
• قطیف

اسپانیا

• گرانادا
• والنسیا

امپراتوری بیزانس و اروپای خاوری

• قونیه
• آنتالیا
• بلغارستان
• آزوف
• کازان
• رودخانه ولگا
• قسطنطینیه

آسیای میانه

• خوارزم خراسان (امروزی ازبکستان، تاجیکستان، بلوچستان افغانستان
• بخارا و سمرقند
• پښتانه

آسیای جنوبی

• شمال هند
• سند
• مُلتان
• دهلی
• اوتار پرادش
• گجارات
• مهاراشترا
• کوزهیکود
• مالابر
• پادشاهی پاندیان
• بنگلادش
• داکا
• سیلهت
• مالدویو
• سریلانکا -

چین

• کوان ژو - که او آن را در کتابش شهر خران نامید
• هانگزو —که وی آن را مدینة الخنساء نامید و آن را پهناورترین شهر آن زمان معرفی کرد، به‌طوری‌که عبور از آن سه روز پیاده به طول می‌انجامید.
• پکن او آنجا را شهر بسیار تمیزی معرفی می‌کند

آسیای جنوبی

• برمه (میانمار)
• سوماترا اندونزی
• شبه جزیره مالایی مالزی
• فیلیپین

سومالی

• موگادیشو
• زیلا

Swahili Coast

• کیلوا کیسیوانی
• مومباسا

امپراطوری مالی و آفریقای غربی

• تیمبوکتو
• گئو
• تاکدا

موریتانی

• والتا

 

[Noah]

برنامه سفر از ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۲ میلادی​

خط سیر ابن‌بطوطه از شمال آفریقا تا اسکندریه و قاهره و مصر علیا به قصد عبور از دریای سرخ به جده و مکه و انجام فریضه حج بود، ولی به لحاظ ناامنی راه از آن جا به شام و فلسطین برگشت و از آن راه رهسپار مکه شد و پس از حج راهی عراق و موصل و دیاربکر و از آن راه داخل ایران شد. سپس دوباره حج گزارد و به جنوب ایران از راه دریا و خشکی تا جزیره هرمز رسید؛ و برای بار سوم به حج رفته از راه مصر و شام به قسطنطنیه و آسیای صغیر و ترکستان و افغانستان و ایران و هند رفته هفت سال در دهلی بماند و از آنجا به چین رفت و پس از توقف حدود یکسال‌ونیم در چین، از راه جزیره سیلان و بنگال و هند اقصی به جزیرة العرب آمده به ظفار رسید. پس از بازدید دیگربار از ایران و عراق و شام و مصر و انجام حج بار چهارم، به شمال آفریقا آمده در مغرب در شهر (فاس) مدتی درنگ کرده به غرناطه (آندلس) رفته و به آفریقا برگشت و از بلاذ زُنج و مالی و کشورهای مجاور دیدن کرده به مغرب بازگشت. این خط‌سیر در نقشه کتاب عبدالهادی التازی ضمیمه است. ابن‌بطوطه چهار بار و به تعبیری ۵ بار از نواحی مختلف، ایران دیدن کرده، اما هیچ‌گاه سراسر ایران را سیر نکرده‌است.​