نقد سینما *نقد فیلم جالب اثر پروانه ای*

[ReiHan]

«اِوان تِربورن» در شهری کوچک به همراه مادرش زندگی می کند. او از اختلالات حافظه رنج می برد و گاهی اوقات بطور ناگهانی خودش را در جایی دیگر می یابد، در حالی که نمی داند چطور از آنجا سر در آورده است. هرچه سنش بالاتر می رود، از این اختلالات کاسته میشود، بطوری که دیگر می‌تواند اختلالش را کنترل کند....

 

[ReiHan]

شیوه‌ی روایت فیلم، شیوه‌ای است مابین روایت سرراست کلاسیک و آثار ضد روایی معاصر. سکانس نخست داستان از انتها آغاز می شود و ما به گذشته‌ی شخصیت اصلی فیلم یعنی "ایوان" بازمی‌گردیم. در ادامه فیلم، این رفت و برگشت به حال و گذشته، به دفعات تکرار می‌شود تا مخاطب کنجکاوانه داستان را دنبال کند.
این شیوه‌ی روایت بسی کامل‌تر و دقیق‌تر در فیلم یادآوری (Memento)، مورد استفاده قرار گرفته است. فیلم یادآوری با پلان انتهایی سکانس آخر فیلم آغاز شده و دلایل حادثه روی‌داده را در ابتدای همان سکانس جستجو می‌کند. سپس سکانس ماقبل آخر به همان شکل قبلی پرداخت می‌شود. اینگونه است که فیلم از انتها شروع شده و تا ابتدای فیلم پیش می‌رود تا به نخستین سکانس ‌برسد.

 

[ReiHan]

به نظر مي‌رسد که برخي نقدها قصد دارند «اثر پروانه‌ای/ The Butterfly Effect» را به صورت فيلمي علمي تخيلي توصيف کنند. آنچه تاکنون در اين باره گفته شده کاملاً اشتباه است بخش اندکي از آن چه در جريان اين فيلم رخ مي‌دهد را مي‌توان به علم يا فناوري ربط داد، و به زور چپاندن «اثر پروانه‌ای» در اين ژانر رويکردي کاهلانه و غيرقابل توجيه است. گرچه ردپاي سريال «منطقه شفق/Twilight Zone» ساخته راد سِرلينگ در اين فيلم ديده مي‌شود، اما بايد توجه داشته باشيد که بسياري از قسمت‌هاي سريال کلاسيک راد سِرلينگ جايي بين ژانرهاي فانتزي و وحشت قرار مي‌گيرند و اين دقيقاً جايي است که «اثر پروانه‌ای» به آن تعلق دارد.

 

[ReiHan]

اثر پروانه اي ، در معناي ماديش ناظر به همين معناست که تغيير کوچک در ذهن و خاطرات و ساحت فکري آدمي ممکن است به تغييرات اساسي و بنيادي در عالم واقع بينجامد. عنوان فيلم در واقع استعاره اي علمي از داستان است که در تيتراژ ابتداي فيلم نيز به وضوح خود را نشان مي دهد. جايي که بال زدن پروانه در شکل دروني مغز آدمي مي نشيند تا از اين استعاره براي تبيين نظريه آشوب استفاده شود. اثر پروانه اي ، داستان زندگي اوان است که در بازگشت به خاطرات گذشته و سفر به آينده اتفاق مي افتد. در واقع وي با بازسازي خاطرات و وقايع گذشته شکلهاي مختلفي از آينده را تجربه مي کند و در هر يک از اين تجريبات گويي انسان ديگري مي شود. اين بازسازي گذشته درباره 3 خاطره روي مي دهد. خاطره انفجار و کشته شدن مادر و کودکش ، دوم ، خاطره سوزاندن سگ و سومي نيز خاطرات مربوط به زيرزمين و فيلم ساختن پدر کيلي ، دختر مورد علاقه اش است.

 

[ReiHan]

آنچه انگيزه و علت اصلي اين بازسازي هاست ، عشق به کيلي و رسيدن به اوست. اوان در هر يک از اين بازسازي خاطرات به کيلي نمي رسد و در پايان فيلم نيز همچنان اين فراق ادامه مي يابد. او مي کوشد با جابه جايي خاطرات و چيدمان دوباره آن شرايط را به نفع خويش تغيير دهد؛ اما در نهايت اين واقعيت بود که خود را بر وي تحميل مي کرد. شخصيت اوان در هر يک از اين بازسازي سه گانه براساس تيپ هاي متفاوتي شکل مي گيرد، گاهي در مقام يک قهرمان و گاهي ترسو و گوشه گير و بعضي وقتها نيز مقتدر و زورگو؛ اما هيچ کدام از اين کاراکترهاي رفتاري به تغيير اوضاع کمکي نمي کند و کيلي همچنان با او فاصله دارد. 2 نکته ظريف در اين بازسازي ها وجود دارد: يکي اين که هرگونه تغييري در خاطرات گذشته درجسم او نيز تاثير مي گذاشت به عنوان مثال در بازسازي خاطره انفجار، زماني که وي به نجات آن مادر و دختر مي شتابد در عالم واقع دستهايش را قطع شده مي بيند و نکته دوم اين که وي در تغيير دنياي گذشته آزادانه برخورد مي کند و حوادث آن را به ميل خويش تغيير مي دهد و بازسازي مي کند؛ اما در شکل دهي به آينده چندان اختياري از خود ندارد و به جبر تقدير تن مي دهد، مانند کشتن برادر کيلي يا رفتن به زندان!

 

[ReiHan]

فیلم که اوان دچار مشکل فراموشی هست دکتر ازش می خواد که خاطراتش رو بنویسه تا شاید مشکلش حل شه، این دفتر خاطرات در حکم همون ضمیرناخودآگاه فرد هستند که همه چیز توی این دفتر ثبت میشه.
ولی در انتهای فیلم اوان تصمیم میگیره که کل این دفترها رو بسوزونه و میگه من خودم هستم و نیازی به این ها ندارم. چون خیلی از مسائل ساخته ذهن و توهم هستند و به گفته دکتر اصلا وجود ندارن. مثل آلبوم عکسی که پدرش همیشه به دنبالش بود و همه می گفتن که وجود نداره. به هرجهت بیننده این فیلم با فیلمی خوب و قابل ستایش روبرو هست که سعی در به فعالیت انداختن ذهن بیننده داره و من به شخصه توصیه می کنم حتما این فیلم رو ببینین.