سلام خدمت دوستان و بزرگواران گرامی
صلاح دیدم که در کنار کارگاه اصول شعر نویسی به یک کارگاه دیگری که درصدد یادگیری عروض شعر کلاسیک هست بپردازیم.
این کارگاه منبع اصلیش کتاب پله پله تا شعر نوشته ی آقای محمد نجفی هست و امیدوارم که مورد استفاده قرار بگیره.
جلسه ی اول
مبحث اول هجا
هجا
برای شناخت وزن ، اولین چیزی که می بایست درمورد آن بدانیم هجاست. اما شناخت هجا نیز خود مستلزم شناخت مواردی دیگر است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
حرف:
همانطور که می دانید در زبان فارسی دارای سی و دو حرف هستیم که به حروف الفبا معروفند. ا ب پ ت ث...
صداها که ما به آن حرکت هم می گوییم: علاوه بر حروف الفبا ، در زبان فارسی ، شش صدا یا حرکت نیز داریم که سه صدای بلند و سه صدای کوتاه هستند
حرکت های بلند: آ ، ای ، او . مانند «آ» در آب، «ی» در سیب ، «و» در بو
حرکت های کوتاه: فتحه ( -َ ) ، کسره ( -ِ ) ، ضمه ( -ُ )
هجاها از ترکیب همین حروف و صداها تشکیل می شوند.
هجا: هر بخش از یک کلمه، یک هجا نامیده می شود. هجا می تواند به صورت کوتاه، بلند و یا کشیده باشد
در شعر ، هجاها آنگونه که خوانده می شوند درنظر گرفته می شوند، و نه به صورت مکتوب خود؛ یعنی برای تشخیص هجای کلمه ای مثل خواهر می بایست این کلمه را خاهر در نظر بگیریم.
این نکته را در نظر داشته باشید که یک کلمه ممکن است از چند هجا تشکیل شده باشد. درواقع هجا آن بخشی از کلمه است که با یک بار باز و بسته شدن دهان تلفظ می شود.
و یا به عبارت بهتر مانند بخش کردن کلمات در کلاس اول دبستان، هجاها جدا می شوند.
برای مثال همان کلمه خواهر به صورت زیر بخش می شود: خا + هر . بنابراین این کلمه از دو هجا تشکیل شده است.
هجای کوتاه:
معمولا یک حرفی است. و یا از ترکیب یک حرف و یک صدای کوتاه ( فتحه، کسره، ضمه) تشکیل می شود مثل مَ بِ تو وَ چو
**تو ، چو ، ... با اینکه دو حرف دارند اما کوتاه هستند چون حرف دوم به صورت ضمه خوانده می شود. تُ چُ . و همینطور « که» و «سه» و...
بنابراین یک نکته مهم: درست خواندن و درست تلفظ کردن کلمات در تعیین وزن شعر بسیار اهمیت دارد
تذکر: فراموش نکنید هنگام تعیین نوع هجا، صداهای « آ ، ای ، او » با حروف « الف، ی ، و » که در حروف الفبا داریم فرق دارند.
به همین دلیل کلمه ای مثل «تو» کوتاه درنظرگرفته شد چرا که «و» در آن صدای ضمه می دهد نه صدای «او».
هجای بلند:
از دو حرف تشکیل می شود مثل: من، با، سر
به عبارت بهتر از ترکیب حروف و حرکات به صورت زیر ساخته می شود:
دو حرف و یک حرکت کوتاه (-َ –ِ –ُ) : م َ ن= من ، گ ُ ل= گل
یک حرف و یک حرکت بلند (آ ای او) : ب ا = با ، ب ی = بی
حروف صدادار یا حرکات بلند به تنهایی هجای بلند هستند : آ ، ای ، او
استثنا: کلماتی مانند بان، چون، چین و... یعنی هرگاه حرف "ن" ساکن بعد از حروف صدادار " ا - و - ی" بیاید هجای بلند محسوب می شود
بنابراین بخش کردن کلمه ای مثل "باران" به اینصورت است : با + ران
فراموش نکنیم این یک استثنا هست و مثلا کلمه ای که به رام ختم می شود را نمی توانیم به صورت بلند درنظر بگیریم
هجای کشیده:
از سه حرف و بیشتر تشکیل می شود
مثل: است، بار، گفت، باخت، ...
دقت کنید کلمات سه حرفی و بیشتر در صورتی کشیده هستند که تنها یک بخش باشند یعنی شما کلمه ای مثل «است» را نمی توانید به دو بخش تقسیم کنید
و یا کلمه ای مثل «باخت» را.
اما کلماتی مثل « هوا ، جاده ، شاعر و...» به بخش های مختلف تقسیم می شوند.
ن ساکن بعد از مصوت بلند حذف میشه؟ باران :بارا
بله همینطوره.
اما وقتی میگیم حذف میشه ممکنه برای دوستانی که آشنایی زیادی با قواعد عروضی ندارن سوال پیش بیاد که چطور!؟ و چرا وقتی تلفظ می کنیم تو تقطیع نمیاد؟
بنابراین ما میگیم این یک استثنا هست و ران بصورت یک هجای بلند تلفظ میشه. اما در اصل هر دو به یک معنا هستند
از سه حرف و بیشتر تشکیل می شود
مثل: است، بار، گفت، باخت، ...
دقت کنید کلمات سه حرفی و بیشتر در صورتی کشیده هستند که تنها یک بخش باشند یعنی شما کلمه ای مثل «است» را نمی توانید به دو بخش تقسیم کنید
و یا کلمه ای مثل «باخت» را.
اما کلماتی مثل « هوا ، جاده ، شاعر و...» به بخش های مختلف تقسیم می شوند.
ن ساکن بعد از مصوت بلند حذف میشه؟ باران :بارا
بله همینطوره.
اما وقتی میگیم حذف میشه ممکنه برای دوستانی که آشنایی زیادی با قواعد عروضی ندارن سوال پیش بیاد که چطور!؟ و چرا وقتی تلفظ می کنیم تو تقطیع نمیاد؟
بنابراین ما میگیم این یک استثنا هست و ران بصورت یک هجای بلند تلفظ میشه. اما در اصل هر دو به یک معنا هستند
آخرین ویرایش توسط مدیر: