قالب شعری؛ بحر طویل
بحر طویل ﻧﻮﻋﯽ ﺷﻌﺮ ﯾﺎﻧﺜﺮ ﻣﻮﺯﻭﻥ ﺩﺭ ﺍﺩﺑﯿﺎﺕﻓﺎﺭﺳﯽﺍﺳﺖ.
ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﯿﺎﻥ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﻃﻨﺰ ﯾﺎﻫﺰﻝ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﺩﺍﺭﺩ. ﺍﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﺷﻌﺮﻫﺎﯼ ﺟﺪﯼﺗﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﺛﯿﻪﻫﺎ ﻭ ﻣُﻨﺎﻇﺮﻩﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺤﺮﻃﻮﯾﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ.
ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﺷﻌﺮﯼ ﺭﺍ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﻏﯿﺮ ﻣﺤﺪﻭﺩﭘﺎﯾﻪﻫﺎﯼ ﻋﺮﻭﺿﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺭﺣﻘﯿﻘﺖ ٬ﯾﮏ ﺗﻔﻨﻦ ﺍﺩﺑﯽﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺷﻌﺮﺍ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻃﺒﻌﯽ ﺁﺯﻣﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﻪﺁﻥﺻﻮﺭﺕ٬ﻣﻄﺎﯾﺒﺎﺕ ﻭ ﻓﮑﺎﻫﯿﺎﺗﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ.
ﺩﺭﺗﻌﺰﯾﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺣﻪﺳﺮﺍﯾﯽﻫﺎﯼ ﻗﺪﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﺍﯾﻦ ﺷﯿﻮﻩ٬ﺿﻤﻦﻣﺤﺎﻭﺭﺍﺕ ﻭ ﺗﻘﺮﯾﺮﺍﺕ٬ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ
ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞﺭﺍ ﺑﺎ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﺍﻏﻠﺐ ﺍﻓﺎﻋﯿﻞ ﻋﺮﻭﺿﯽ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺳﺎﺧﺖ٬ﻟﯿﮑﻦ« ﻓﻌﻼﺗﻦ» ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺩﺭ ﺳﺎﺧﺖ ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﺍﺩﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﻗﺎﻟﺒﯽ ﺷﻌﺮﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺑﺮﺧﻼﻑ ﺳﺎﯾﺮﻗﺎﻟﺐﻫﺎﯼ ﺷﻌﺮﺳﻨﺘﯽ ﻓﺎﺭﺳﯽ، ﻣﺼﺮﺍﻉﻫﺎﯼ ﻣﺴﺎﻭﯼ ﻭ ﺑﯿﺖﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ.ﺩﺭ ﻋﻮﺽ، ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﺍﺯﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻧﺎﻡ ﺑﻨﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺑﻨﺪ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺍﻓﺎﻋﯿﻞ ﻣﻌﯿﻦﻋﺮﻭﺿﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﻣﯽﺷﻮﺩ.
ﻫﺮ ﺑﻨﺪ ﺑﻪﺑﺨﺸﻬﺎﯼ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﮐﻪ ﮔﺎﻩﻣﺴﺠّﻊ ﻭ ﻫﻢ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢﺷﺪﻩﺍﺳﺖ. ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﻭﺭﺩﯾﻔی ﮐﻪ ﺩﺭﭘﺎﯾﺎﻥ ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
ﺳﺮﻭﺩﻥ ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﺍﺯ ﺩﻭﺭﻩ ﺻﻔﻮﯾﻪ ﺑﻪﺑﻌﺪ ﻣﺮﺳﻮﻡﺷﺪﻩﺍﺳﺖ. ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﻧﺎﻣﻪﺍﯼ ﺍﺳﺖ ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﻣﻨﺜﻮﺭ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ " ﺗﺎﺭﯾﺦ ﻃﺒﺮﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﺭﻭﯾﺎﻥ ﻭﻣﺎﺯﻧﺪﺭﺍﻥ " ( ۸۸۱ ﻗﻤﺮﯼ ) ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺳﯿﺪﻇﻬﯿﺮﺍﻟﺪﯾﻦ ﺑﻦ ﺳﯿﺪﻧﺼﯿﺮﺍﻟﺪﯾﻦ ﻣﺮﻋﺸﯽ ﺿﺒﻂ ﺷﺪﻩ ﺍﻣﺎ ﺍﺯﻧﻈﺮ ﺷﮑﻞ ﻭ ﻭﺯﻥ،ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﺷﻮد.
قسمتی از ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻠﯽ ﺍﺯ ﺍﺑﻮﺍﻟﻘﺎﺳﻢ ﺣﺎﻟﺖ:
« ﺁﻥ ﺷﻨﯿﺪﻡ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﻣﺮﺩ ﺩﻫﺎﺗﯽ ﻫﻮﺱ ﺩﯾﺪﻥ ﺗﻬﺮﺍﻥﺳﺮﺵ ﺍﻓﺘﺎﺩ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻣﺪﺕ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻣﺪﯾﺪﯼ ﻭ ﺗﻘﻼﯼﺷﺪﯾﺪﯼ ﺑﻪ ﮐﻒ ﺁﻭﺭﺩ ﺯﺭ ﻭ ﺳﯿﻤﯽ ﻭ ﺭﻭ ﮐﺮﺩ ﺑﻪ ﺗﻬﺮﺍﻥﺧﻮﺵ ﻭ ﺧﻨﺪﺍﻥ ﻭ ﻏﺰﻟﺨﻮﺍﻥ ﺯ ﺳﺮ ﺷﻮﻕ ﻭ ﺷﻌﻒ ﮔﺮﻡﺗﻤﺎﺷﺎﯼ ﻋﻤﺎﺭﺍﺕ ﺷﺪ ﻭ ﮐﺮﺩ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﻮﯼ ﮔﺬﺭﻫﺎ ﻭ ﺑﻪ ﻫﺮﺳﻮﯼ ﻧﻈﺮﻫﺎ ﻭ ﺑﻪ ﺗﺤﺴﯿﻦ ﻭ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﮕﺮﺍﻥ ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﮐﻮﭼﻪ ﻭﺑﺎﺯﺍﺭ ﻭﺧﯿﺎﺑﺎﻥ ﻭ ﺩﮐﺎﻧﯽ.
بحر طویل ﻧﻮﻋﯽ ﺷﻌﺮ ﯾﺎﻧﺜﺮ ﻣﻮﺯﻭﻥ ﺩﺭ ﺍﺩﺑﯿﺎﺕﻓﺎﺭﺳﯽﺍﺳﺖ.
ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﯿﺎﻥ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﻃﻨﺰ ﯾﺎﻫﺰﻝ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﺩﺍﺭﺩ. ﺍﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﺷﻌﺮﻫﺎﯼ ﺟﺪﯼﺗﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﺛﯿﻪﻫﺎ ﻭ ﻣُﻨﺎﻇﺮﻩﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺤﺮﻃﻮﯾﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ.
ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﺷﻌﺮﯼ ﺭﺍ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﻏﯿﺮ ﻣﺤﺪﻭﺩﭘﺎﯾﻪﻫﺎﯼ ﻋﺮﻭﺿﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺭﺣﻘﯿﻘﺖ ٬ﯾﮏ ﺗﻔﻨﻦ ﺍﺩﺑﯽﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺷﻌﺮﺍ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻃﺒﻌﯽ ﺁﺯﻣﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﻪﺁﻥﺻﻮﺭﺕ٬ﻣﻄﺎﯾﺒﺎﺕ ﻭ ﻓﮑﺎﻫﯿﺎﺗﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ.
ﺩﺭﺗﻌﺰﯾﻪﻫﺎ ﻭ ﻧﻮﺣﻪﺳﺮﺍﯾﯽﻫﺎﯼ ﻗﺪﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﺍﯾﻦ ﺷﯿﻮﻩ٬ﺿﻤﻦﻣﺤﺎﻭﺭﺍﺕ ﻭ ﺗﻘﺮﯾﺮﺍﺕ٬ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ
ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞﺭﺍ ﺑﺎ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﺍﻏﻠﺐ ﺍﻓﺎﻋﯿﻞ ﻋﺮﻭﺿﯽ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺳﺎﺧﺖ٬ﻟﯿﮑﻦ« ﻓﻌﻼﺗﻦ» ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺩﺭ ﺳﺎﺧﺖ ﺍﯾﻦ ﻧﻮﻉ ﺍﺩﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﻗﺎﻟﺒﯽ ﺷﻌﺮﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺑﺮﺧﻼﻑ ﺳﺎﯾﺮﻗﺎﻟﺐﻫﺎﯼ ﺷﻌﺮﺳﻨﺘﯽ ﻓﺎﺭﺳﯽ، ﻣﺼﺮﺍﻉﻫﺎﯼ ﻣﺴﺎﻭﯼ ﻭ ﺑﯿﺖﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ.ﺩﺭ ﻋﻮﺽ، ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﺍﺯﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻧﺎﻡ ﺑﻨﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺑﻨﺪ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺍﻓﺎﻋﯿﻞ ﻣﻌﯿﻦﻋﺮﻭﺿﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺩﻟﺨﻮﺍﻩ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﻣﯽﺷﻮﺩ.
ﻫﺮ ﺑﻨﺪ ﺑﻪﺑﺨﺸﻬﺎﯼ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﮐﻪ ﮔﺎﻩﻣﺴﺠّﻊ ﻭ ﻫﻢ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢﺷﺪﻩﺍﺳﺖ. ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﻭﺭﺩﯾﻔی ﮐﻪ ﺩﺭﭘﺎﯾﺎﻥ ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
ﺳﺮﻭﺩﻥ ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﺍﺯ ﺩﻭﺭﻩ ﺻﻔﻮﯾﻪ ﺑﻪﺑﻌﺪ ﻣﺮﺳﻮﻡﺷﺪﻩﺍﺳﺖ. ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﻧﺎﻣﻪﺍﯼ ﺍﺳﺖ ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﻣﻨﺜﻮﺭ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ " ﺗﺎﺭﯾﺦ ﻃﺒﺮﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﺭﻭﯾﺎﻥ ﻭﻣﺎﺯﻧﺪﺭﺍﻥ " ( ۸۸۱ ﻗﻤﺮﯼ ) ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺳﯿﺪﻇﻬﯿﺮﺍﻟﺪﯾﻦ ﺑﻦ ﺳﯿﺪﻧﺼﯿﺮﺍﻟﺪﯾﻦ ﻣﺮﻋﺸﯽ ﺿﺒﻂ ﺷﺪﻩ ﺍﻣﺎ ﺍﺯﻧﻈﺮ ﺷﮑﻞ ﻭ ﻭﺯﻥ،ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻞ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﺷﻮد.
قسمتی از ﺑﺤﺮ ﻃﻮﯾﻠﯽ ﺍﺯ ﺍﺑﻮﺍﻟﻘﺎﺳﻢ ﺣﺎﻟﺖ:
« ﺁﻥ ﺷﻨﯿﺪﻡ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﻣﺮﺩ ﺩﻫﺎﺗﯽ ﻫﻮﺱ ﺩﯾﺪﻥ ﺗﻬﺮﺍﻥﺳﺮﺵ ﺍﻓﺘﺎﺩ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻣﺪﺕ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻣﺪﯾﺪﯼ ﻭ ﺗﻘﻼﯼﺷﺪﯾﺪﯼ ﺑﻪ ﮐﻒ ﺁﻭﺭﺩ ﺯﺭ ﻭ ﺳﯿﻤﯽ ﻭ ﺭﻭ ﮐﺮﺩ ﺑﻪ ﺗﻬﺮﺍﻥﺧﻮﺵ ﻭ ﺧﻨﺪﺍﻥ ﻭ ﻏﺰﻟﺨﻮﺍﻥ ﺯ ﺳﺮ ﺷﻮﻕ ﻭ ﺷﻌﻒ ﮔﺮﻡﺗﻤﺎﺷﺎﯼ ﻋﻤﺎﺭﺍﺕ ﺷﺪ ﻭ ﮐﺮﺩ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﻮﯼ ﮔﺬﺭﻫﺎ ﻭ ﺑﻪ ﻫﺮﺳﻮﯼ ﻧﻈﺮﻫﺎ ﻭ ﺑﻪ ﺗﺤﺴﯿﻦ ﻭ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﮕﺮﺍﻥ ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﮐﻮﭼﻪ ﻭﺑﺎﺯﺍﺭ ﻭﺧﯿﺎﺑﺎﻥ ﻭ ﺩﮐﺎﻧﯽ.
آخرین ویرایش توسط مدیر: