[ قالب های شعری ]

[نازلـینازلـی عضو تأیید شده است.]

بیت : کمترین مقدار شعر یک بیت است.

مصراع: هر بیت شامل دو قسمت است هریک از این بخش ها یک مصراع نام دارد

کمترین مقدار سخن موزون یک مصراع است.

وزن شعر: آهنگ خاصی که در تمام مصراعهای یک شعر یکسان است همان وزن شعر نامیده می شود.

ردیف: کلمات هم معنی و مستقلی که در پایان مصراعها عیناً تکرار می شود ردیف نام دارد.

شعری که ردیف دارد (مردّف) خوانده می شود.

قافیه : کلمات هم آهنگ و هم وزن مصراعهای شعر را قافیه گویند.

ای ساربان آهسته ران کارام جانم می رود
وان دل که با خود داشتم با دلستانم می رود.



قافیه اجباری و ردیف اختیاری است ،ردیف همواره تابع قافیه است و بعد از آن می آید.

مصرّع : بیتی که هر دو مصراع آن قافیه داشته باشد مصرّع نام دارد.

قالب : شکلی که قافیه به شعر می بخشد قالب نام دارد .

( شعر سنتی قالبهای متفاوتی دارد و شعر نیمایی (نو) قالب مشخصی ندارد )​

 

[نازلـینازلـی عضو تأیید شده است.]

غزل :

شعری است که قافیه آن در دو مصراع بیت اول و مصراعهای دوم تمام بیت ها رعایت شده باشد و تعداد ابیات آن بین 5 تا 12 بیت باشد.

موضوع غزل : درون مایه غزل عاشقانه، عارفانه یا آمیزه های از این دو است و یا مضمونی اجتماعی دارد.

(بیان عواطف و احساسات وصف طبیعت یا گفت و گو از ایام جوانی)

پیدایش غزل : غزل در قرن 6 هجری قمری رواج یافت بدین گونه که تغزل قصاید به صورت قالبی مستقل درآمد و غزل نام

گرفت.محتوای غزل در آغاز عاشقانه بود سپس عارفانه (قرن 7 و 8) و بدنبال آن در دوره مشروطیت جنبه اجتماعی به خود گرفت .غزل

در روزگار ما نیز همواره از قالبهای درجه اول و محبوب شعر فارسی بوده است.

تخلّص شاعری : شاعر در پایان غزل نام خود یا تخلص شاعری خویش را می آورد.

غزل سرایان بزرگ شعر فارسی:

شهریار- هراتی . رهی معیری . صائب تبریزی . حافظ . سعدی . مولوی . سنایی غزنوی

شکل گرافیکی قالب غزل :

*______________ *____________

*______________ ____________

*______________ ____________​

 

[نازلـینازلـی عضو تأیید شده است.]

قصیده :

شعری است که مصراع اول و مصراعهای زوج آن با هم هم قافیه است وتعداد ابیات آن از پانزده بیت بیشتر است (تا هفتاد و هشتاد بیت)

موضوع قصیده: غالباً ستایش ، نکوهش وصف طبیعت با مسائل اخلاقی است.

هر قصیده چهار بخش دارد:

الف) تغزل : مقدمه قصیده است بامضامینی چون عشق ، یاد جوانی و وصف طبیعت

ب) تخلص: رابطه میان مقدمه باتنه اصلی قصیده است.

ج) تنه اصلی: مقصود اصلی شاعر با محتوایی چون مدح ،رثا، پند و اندرز، عرفان ، حکمت و...

د) شریطه: دعای جاودانگی ممدوح در پایان قصیده است.

مطلع: بیت اول قصیده را گویند.

مقطع: بیت آخر قصیده را گویند.

به گفته ای قصیده مهمترین قالب شعری است چون میزان قوت و توانمندی شاعر را در شاعری می سنجد.

قصیده سرایان بزرگ شعر فارسی:

رودکی ، فرخی سیستانی ، منوچهری،ناصر خسرو،مسعود سعد سلمان،انوری ،خاقانی

قاآنی، ملک الشّعرای بهار، دکتر مهدی حمیدی ، امیری فیروزکوهی، و مهرداد اوستا

شکل گرافیکی قالب قصیده همانند غزل است​

 

[نازلـینازلـی عضو تأیید شده است.]

قطعه

قطعه: قالبی است که در آن قافیه ها فقط در پایان مصراعهای زوج می آید حداقل ابیات قطعه دو بیت است.

موضوع قطعه : درون مایه قطعه معمولاً مطالبی اخلاقی ، اجتماعی ، تسلیمی ، حکایت، مدح و هجواست.

نام گذاری قطعه: به این نام بدان سبب است که گویا پاره ای از میان یک قصیده است.

پیدایش قطعه به آغاز شعر فارسی بر می گردد .زیرا در شعر رودکی، پدر شعر فارسی ، قطعات زیبایی یافته می شود.

وزآن پس میدان طبع آزمایی بسیاری از شاعران بوده است، قطعه در تمام دوره ها در شعر فارسی رواج داشته .

شاعرانی که به قطعه سرایی شهرت داشته اند:

انوری، سعدی ، ابن یمین و پروین اعتصامی

شکل گرافیکی قالب قطعه:

___________ ___________*
____________ ____________*
____________ _____________*




​

 

[نازلـینازلـی عضو تأیید شده است.]

مثنوی :
[BGCOLOR=rgb(255, 255, 255)]مثنوی : شعری که در آن هر بیت قافیه هایی مستقل و جدا از ابیات دیگر داشته باشد مثنوی ،یا دوگانی نام دارد.[/BGCOLOR]
[BGCOLOR=rgb(255, 255, 255)]مثنوی به سبب امکان نوکردن قافیه در هر بیت برای سرودن منظومه های بلند مناسب تراست.[/BGCOLOR]
[BGCOLOR=rgb(255, 255, 255)]مثنوی از قدیمترین قالبهای شعر فارسی و مخصوص زبان فارسی است و در همه ادوار از آن استفاده می شده است .[/BGCOLOR]
[BGCOLOR=rgb(255, 255, 255)]موضوع مثنوی: 1- حماسی و تاریخی : شاهنامه فردوسی،اسکندر نامه نظامی2-اخلاقی و تعلیمی: بوستان سعدی 3-عاشقانه و بزمی: خسرو شیرین نظامی، ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی4-عارفانه : مثنوی معنوی مولانا ، منطق الطیر ، عطار نیشابوری[/BGCOLOR]
[BGCOLOR=rgb(255, 255, 255)]شکل گرافیکی قالب مثنوی:[/BGCOLOR]
[BGCOLOR=rgb(255, 255, 255)] * *[/BGCOLOR]
[BGCOLOR=rgb(255, 255, 255)] + +[/BGCOLOR]
[BGCOLOR=rgb(255, 255, 255)] # #[/BGCOLOR]
[BGCOLOR=rgb(255, 255, 255)] & & [/BGCOLOR]​

 

[نازلـینازلـی عضو تأیید شده است.]

دوبیتی

دوبیتی : قالب شعری است که از دو بیت با قافیه هایی در مصراعهای اول ،دوم و چهارم درست شده است. -

وزن دوبیتی: وزن دوبیتی معمولاً مفاعیلن ،مفاعیلن، مفاعیل است و با رباعی فرق دارد. -

روش تشخیص رباعی از دو بیتی : 1- وزن 2- موضوع -

دوبیتی را در فارسی ((ترانه)) هم می گویند. -

موضوع دوبیتی : موضوع دوبیتی عارفانه و عاشقانه است. -

دوبیتی را بهترین قالب شعری در نزد روستاییان خوش ذوق و خوش لهجه است. -

معروفترین شاعران دوبیتی گو: بابا طاهر عریان و فایز دشتستانی -

شکل گرافیکی قالب دوبیتی :

* ____________ *___________

*____________ ____________​

 

[نازلـینازلـی عضو تأیید شده است.]

رباعی :

رباعی : قالب چهار مصراعی است که مصراع سوم آن معمولاً قافیه ندارد.

وزن رباعی : رباعی در زبان فارسی بر وزن های زیادی آمده است که معروفترین آنها مفعول مفاعلن مفاعیل و فعل

یا(لا حول و لاقوه الا بالله ) میباشد.

معمولاً در رباعی ل*ب کلام شاعر ، آخرین مصراع است و سه مصراع دیگر مقدمه سخن است .

موضوع رباعی: درون مایه رباعی فلسفه ، عشق یا عرفان است .

رباعی مناسب ترین قالب برای ثبت لحظه های کوتاه شاعرانه است و در همه دوره ها رواج داشته است و یک قالب خاص ایرانی است.

رباعی سرایان بزرگ شعر فارسی : عمر خیام (بهترین رباعی سرا) عطار، مولوی و بابا افضل کاشانی

شکل گرافیکی قالب رباعی همانند دو بیتی است​

 

[نازلـینازلـی عضو تأیید شده است.]

ترجیع بند :
غزل هایی است هم وزن با قافیه های متفاوت که بیت یکسان مُصرَّعی آنها را به هم میپیوندند. به هر غزل یک «خانه» یا «رشته» و به بیت تکراری میان آنها «ترجیع» یا «برگردان» میگویند.
قالب ترجیع بند ویژهی شعر فارسی است. درون مایه های ترجیع بند عشق، مدح و عرفان است.

شکل ترجیع بند
------------× ------------×
------------ ------------×
------------ ------------×
------------#
------------#
------------+ ------------+
------------ ------------+
------------ ------------+
------------#
------------#
نمونه ای از ترجیع بند از دیوان سعدی
دردا که به ل*ب رسید جانم ----- آوخ که ز دست شد عنانم
کس دید چو من ضعیف هرگز ----- کز هستی خویش در گمانم
پروانه ام اوفتان و خیزان ----- یکبار بسوز و وارهانم
گر لطف کنی به جای اینم ----- ورجور کنی سرای آنم
بنشینم و صبر پیش گیرم ----- دنباله کار خویش گیرم
زان رفتن و آمدن چگویم ----- می آیی و می روم من از هوش
یاران به نصیحتم چه گویند ----- بنشین و صبور باش و مخروش
ای خام، من این چنین در آتش ----- عیبم مکن ار برآورم جوش
تا جهد بود به جان بکوشم ----- و آنگه به ضرورت از بن گوش
بنشینم و صبر پیش گیرم ----- دنباله ی کار خویش گیرم
ای بر تو قبای حسن چالاک ----- صد پیرهن از جدائیت چاک
پیشت به تواضع است گویی ----- افتادن آفتاب بر خاک
ما خاک شویم و هم نگردد ----- خاک درت از جبین ما پاک
مهر از تو توان برید هیهات ----- کس بر تو توان گزید حاشاک
بنشینم و صبر پیش گیرم ----- دنباله ی کار خویش گیرم​

 

[نازلـینازلـی عضو تأیید شده است.]

مستزاد :
شعری است که به آخر هر مصراع آن واژه یا واژه هایی افزوده شود. افزوده های معنی مصراع پیشین و یا پسین خود را کامل می کنند.

هرکه گدای در مُشکوی توست پادشاست
شه که به همسایگی کوی توست چون گداست​

 

[نازلـینازلـی عضو تأیید شده است.]

مُسَمَّط :
شعری است که از رشته های گوناگون پدید میآید. قافیه ی رشته ها متفاوت است و در هر رشته همه ی مصراع ها به جز مصراع آخر هم قافیهاند. به هر بخش رشته میگویند و به مصراع آخر هر رشته، بند گویند. در ضمن تمام بندها با هم هم قافیه میباشند.
شکل مسمط
------------+ ------------+
------------+ ------------+ رشته
------------+ ------------# بند
------------× ------------×
------------× ------------× رشته
------------× ------------# بند​