هنری بوکه در عکاسی

[ماه تیتی]

بوکه‌هایی شبیه به چشم گربه
وقتی دیافراگم لنز را تا حد ممکن باز می‌کنیم، نور از جهات مختلف وارد لنز می‌شود. در این حالت، لکه‌های نور که دقیقاً از محور‌های میانی لنز وارد دوربین می‌شوند تغییر جهت زیادی ندارند و با همان شکل دایره‌ای روی حسگر دوربین می‌تابند. اما لکه‌هایی که از کنار وارد می‌شوند، به دلیل تابش روی سطحی که عمود به محور لنز نیست، کمی دستخوش تغییر شده و شکلی بیضی‌شکل می‌گیرند که به دلیل شباهت به عنبیه چشم گربه به “بوکه چشم گربه‌ای” شهرت دارند.

در تصویر زیر می‌بینید که لکه‌های نور متحرک در عکس‌های پی‌درپی چطور با نزدیک شدن به لبه‌های تصویر تغییر شکل می‌دهند و بیضی‌وار می‌شوند. این عکس‌ها توسط لنز بسیار مشهور Nikon AF DC-NIKKOR 105mm f/2D گرفته شده‌اند.

 

[ماه تیتی]

. بوکه چرخشی
شاید این افکت را که به بوکه شهرت پیدا کرده است نتوان یک بوکه واقعی در نظر گرفت. چون همان‌طور که در تعریف بوکه گفتیم، لکه‌های نور در زمینه‌های خالی تیره را بوکه می‌نامیم. اما بر اساس تعریف بوکه که نوعی محوی چشم‌نواز است، این نوع محوشدگی را هم بوکه می‌گویند. در این حالت، بخش‌های خارج از فوکوس لنز، هرچقدر از مرکز تصویر دور می‌شوند، حالتی دایره‌ای یا منحنی شکل به خود می‌گیرند.

 

[ماه تیتی]

 

[ماه تیتی]

این حالت چرخشی خصوصاً در عکاسی پرتره که سوژه اغلب در مرکز تصویر قرار می‌گیرد، تمرکز چشم را به سمت مرکز تصویر می‌برد و جلوه‌ای بسیار جذاب ایجاد می‌کند. برخی از لنز‌های افسانه‌ای مانند Lomography Petzval 85mm f/2.2 که متأسفانه دیگر تولید نمی‌شود چنین جلوه‌ای را ایجاد می‌کردند.

 

[ماه تیتی]

Spherical Aberration
یک عبارت فنی با عنوان Spherical Aberration در دنیای طراحی لنز‌ها وجود دارد که ترجمه دقیق از آن در دست نیست. این عبارت اشاره به این دارد که نوری که وارد لنز می‌شود به طور کامل روی سطح حسگر متمرکز می‌شود یا خیر. طبیعتاً تصویر ما این است که اگر قرار باشد دقیقاً روی حسگر متمرکز نشود، پس دیگر فوکوس کردن معنی ندارد.

اما نکته اینجاست که ما انتظار داریم نه‌تنها نور بخش‌های فوکوس شده، بلکه بخش‌های فوکوس نشده (خارج از فوکوس) هم به طور کامل روی سطح حسگر متمرکز شوند. وقتی بخشی از تصویر خارج از فوکوس باشد، هرچقدر لکه نور بوکه بیشتر از فوکوس بیرون باشد، لبه‌های آن بزرگ‌تر و این اختلاف تابش نور بیشتر می‌شود. به همین دلیل هم لبه‌های بوکه‌ها می‌تواند محو یا تیزتر شود و مرکز آن هم تفاوت نوری بیشتری نسبت به لبه‌ها پیدا کند.

 

[ماه تیتی]

 

[ماه تیتی]

خیلی از عکاسان این تفاوت نور را نمی‌پسندند و شرکت‌های سازنده لنز سعی می‌کنند با تصحیح اپتیک لنز‌های خودشان، این تفاوت را به حداقل برسانند. در حالت ایده‌آل، دیسک‌های نورانی بوکه باید سطحی کاملاً یکدست و یکنواخت با لبه‌های کاملاً تیز و مشخص داشته باشند. یعنی تصویری فاقد Spherical Aberration یا SA داشته باشند.

اگر این مشکل اپتیکال برطرف نشده باشد، ما بوکه‌هایی شبیه به بوکه لنز‌های آینه‌ای را می‌بینیم که گاهی اوقات به آن بوکه حبابی یا حباب صابونی (soap-bubble) هم گفته می‌شود.
نکته مهم‌تر اینکه وقتی این بوکه‌های حبابی در پس‌زمینه سوژه ایجاد می‌شوند، دقیقاً به همین دلیل هم در پیش‌زمینه شاید بوکه‌هایی با لبه محو هستیم که به‌واقع “لکه‌های نور” با لبه‌های نامشخص هستند.

 

[ماه تیتی]

بوکه‌های پیازی
عدسی‌های آسفریکال یکی از پیچیده‌ترین انواع اپتیک در جهان هستند. برخلاف عدسی‌های عادی که لبه‌های آن‌ها با یک شیب مشخص نسبت به وسط عدسی باریک یا پهن‌تر می‌شوند، در عدسی‌های آسفریکال، شیب دقیقی برای این تغییر اندازه وجود ندارد. شرکت‌های سازنده لنز از عدسی‌های آسفریکال که در برخی از نقاط پهن‌تر و در برخی نقاط باریک‌تر می‌شوند برای جبران اشکالات نوری در عدسی‌های عادی لنز استفاده می‌کنند و هزینه تولید آن‌ها نیز بسیار بالاست.

به همین دلیل هم وقتی مشخصات لنز‌ها را مطالعه می‌کنید در صورتی که شرکت سازنده از عدسی‌های آسفریکال در لنز خود استفاده کرده باشد، تعداد و نوع آن‌ها را اعلام می‌کنند تا مشخص شود دلیل قیمت بالای تکنولوژی اپتیک لنز چه بوده است.

 

[ماه تیتی]

 

[ماه تیتی]

اما از آنجا که این عدسی‌ها دارای شکست نور یکدست نیستند، روی بوکه لنز هم تأثیر می‌گذارند. بوکه این عدسی‌ها گاهی اوقات لایه‌لایه می‌شود و ظاهری شبیه به پیازی که برش خورده پیدا می‌کند. پدیده‌ای که به آن onion-ring bokeh گفته می‌شود.

اما این پدیده در لنز‌های قدیمی که دارای عدسی‌های آسفریکال بودند کمتر دیده می‌شد. سؤال اینجاست که چرا در لنز‌های جدید این پدیده بیشتر شده است؟

توضیحی که مدیر بخش تولید اپتیک شرکت پاناسونیک در این باره داده این است که عدسی‌های آسفریکال در سال‌های دور صرفاً به‌صورت دست‌ساز ساخته می‌شدند. دلیل گران‌قیمت بودن این لنز‌ها همین بود. اما امروزه اغلب این عدسی‌ها به‌صورت ریخته‌گری و تراش با دستگاه ساخته می‌شوند و اگرچه دقت آن‌ها دست‌کمی از عدسی‌های دست‌ساز ندارد، اما در بخش‌های خارج از فوکوس نمی‌توانند به‌پای عدسی‌های دست‌ساز برسند و این پدیده حاصل همین تفاوت است.