?• پرسش:
?• بسیاری از نویسندگان معاصر به دانشگاه‌ها پیوسته‌اند. نظرتان درباره‌ی نویسندگانی که از راه تدریس امرار معاش می‌کنند چیست؟
?• پاسخ:
?• نویسنده‌ای که ادبیات درس می‌دهد، عادت می‌کند که آن را دائم تجزیه و تحلیل کند.
?• یک بار یکی از منتقدان [اساتید] به من گفت: «من هیچوقت نمی‌توانم چیزی بنویسم؛ چون به محض اینکه اولین سطر را می‌نویسم، یک مقاله در انتقاد همان سطر به ذهنم می‌آید.»
?خوب نیست نویسنده منتقد هم باشد. اگر این تجزیه و تحلیل همیشگی و برای امرار معاش روزانه باشد، ممکن است روزی نقادی جزئی از اثر نویسنده شود.
?• خیلی بد است که نویسنده، کمی نویسنده و کمی منتقد باشد. چون آن‌وقت به جای داستان‌گویی، مقاله می‌نویسد.
?• پرسش:
?• شما جوان‌ها را تشویق می‌کنید که در زندگی نوشتن را جدی‌تر بگیرند؟
?• پاسخ:
?• اگر منظورتان حرفه و بُعد مادی نویسندگی است، نمی‌دانم.
?• شاید روزی حق تالیف رمان‌نویس آن‌قدر کم باشد که او نتواند از این راه امرار معاش کند. در این باره نمی‌توانم اظهار نظری بکنم.
?• اما اگر نویسنده‌ی جوانی پیش من بیاید و ببینم که فردی بااستعداد است و از من بپرسد که آیا باید بنویسد یا نه، می‌گویم برو، بنویس و از هیچ اختراع و پیشرفت صنعتی‌ای نترس.
?• پیشرفت صنعتی همان‌طور که نمی‌تواند مذهب را از بین ببرد، ادبیات را نیز نمی‌تواند نابود کند.
?• پرسش:
?• ...«ادبیاتی که ما صدها سال است می‌شناسیم، دیگر منسوخ شده و دوره داستان به دلیل ظهور سرگرمی‌های الکترونیکی تمام می‌شود.» به نظر شما این سخن درست است؟
?• پاسخ:
?• اگر در آینده نویسندگان خوبی نداشته باشیم، درست است. اما اگر داستان‌گوهای خوبی باشند، همیشه خواننده هست.
?• فکر نمی‌کنم طبع بشر آن‌قدر تغییر کند که دیگر علاقه‌ای به آثار تخیلی نداشته باشد. البته مسلم است که حقایق واقعی همیشه گیراست.
?• اگر انسان به ماه برود، روزنامه و فیلم و رادیو آن را گزارش می‌دهند و این جذاب‌تر از داستان است، اما باز هم جایی برای داستان‌نویس خوب وجود دارد.
?• دستگاه و گزارش و فیلم نمی‌توانند کار تولستوی، داستایوفسکی و گوگول را انجام دهند.
?• درست است که امروزه شعر ضربه بزرگی خورده، اما دلیلش تلویزیون یا چیزهای دیگر نیست؛ بلکه این است که شعرها ضعیف شده‌اند.
?• پرسش:
?• آیا اساسا فرمول و قاعده‌ای وجود دارد تا به کار بست و رمان‌نویس خوبی شد؟
?• پاسخ:
?• نود و نُه درصد ذوق و استعداد، نود و نه درصد انضباط و نود و نه درصد کار و کوشش.
?• رمان‌نویس هیچوقت نباید از کارش راضی باشد. زیرا اگر آدم فقط در حد توانش خوب باشد که هنری نکرده است.
?• باید همیشه رؤیا و هدفت بالاتر و والاتر از آنچه در توان داری، باشد.
?• جوش نزن تا فقط از نویسندگان معاصر یا گذشته‌ات بهتر باشی، سعی کن از خودت بهتر باشی.
?• پرسش:
?• تا چه حد فکر و وقت صرف شکل دادن به قلم و سبک مختص به خودتان کرده‌اید؟
?• پاسخ:
?• آنچه نویسندگان غیرحرفه‌ای سبک می‌نامند، همان خام‌دستی‌های اجتناب‌ناپذیری است که ایشان بار اول نوشتن به خرج می‌دهند تا به گونه‌ای بنویسند که دیگران ننوشته‌اند.
?• مثلا تقریبا هیچ‌یک از مقلدان سبک باستان، نوشته‌هایش شبیه نویسندگان عصر باستان در نیامده است.
?• ...پس از مدتی، دیگر آن خام‌دستی‌ها برای کسی محسوس و آشکار نیست. و طبیعتا بعد از اینکه ایشان همچنان با ناشی‌گری و خام‌دستی به نوشتن ادامه دادند، مردم فکر خواهند کرد این خود سبکی است.
?• و از طرز نوشتن آنها تقلید خواهند کرد؛ که البته این مایه‌ی تاسف است.
?• پرسش:
?• می‌شود این روش کار منحصر به فرد [منظورش ایده گرفتن و تخیل نویسنده‌ست] را بیشتر شرح دهید؟
?• پاسخ:
?• من روال کار تخیل را نمی‌دانم؛ اگرچه ظاهرا خیلی به من لطف دارد. حس می‌کنم که فکرهای مختلف در هوا معلق‌اند و ذهن مرا برای فرود آمدن انتخاب می‌کنند.
?• اما آنها را به طور ارادی خلق نمی‌کنم، بلکه موقعی که غرق افکار و خیالات دلپذیر هستم به سراغم می‌آیند.
?• شاید هم ربطی به شغل قدیمی‌ام آگهی نویسی دارد چرا که محدودیت‌های این کار تخیل را خیلی تحریک می‌کند.
?• تی. اس. الیوت مدعی است اگر کسی مجبور شود در چهارچوب خاصی بنویسد تخیل وی با تمام توان به کار می‌افتد و غنی ترین افکار را خلق می‌کند. اما اگر تخیل، آزادی مطلق داشته باشد به احتمال زیاد اثر بدشکل می‌شود.
?• پرسش:
?• خیلی از اهل قلم وقتی نویسندگی را شروع می‌کنند، الگوهایشان نویسنده‌های دیگر است.
?• پاسخ:
?• الگوی من برادرم بود... چند دستور نویسندگی به من داد که هنوز هم به نظرم مقدس می‌آیند. البته نمی‌خواهم بگویم گاهی نمی‌شود از این قواعد تخطی کرد، ولی ارزش به خاطر سپردن دارد.
?• یکی از آنها این است که حقایق هرگز کهنه و منسوخ نمی‌شوند، اما تفسیر کهنه می‌شود. وقتی نویسنده سعی می‌کند بیش از حد توضیح دهد یا تحلیل روان‌شناسی کند، کارش کهنه می‌شود.
?• به فرض اگر هومر اعمال قهرمانانش را بر اساس فلسفه یا روان‌شناسیِ یونان قدیم تحلیل می‌کرد، بعدها کسی آثارش را نمی‌خواند. اما خوشبختانه هومر فقط تصاویر و حقایق را ارائه داده است. به همین دلیل «ایلیاد» و «اودیسه» هنوز هم برای زمان ما تازگی دارند.
?• به نظر من این برای همه‌ی آثار صادق است. وقتی نویسنده سعی می‌کند انگیزه‌های قهرمان را طبق دیدگاهی روان‌شناسی تحلیل کند، قافیه را باخته.
?• نمی‌خواهم بگویم با رمان روان‌شناسی مخالفم. برخی از استادان داستان، رمان‌های روان‌شناختی خوبی نوشته‌اند، مثل داستایوفسکی –البته اگر بشود او را نویسنده‌ی مکتب روان‌شناسی نامید، که من تردید دارم– داستایوفسکی زیاد گریز می‌زد و سعی می‌کرد همه‌چیز را به شیوه‌ی خودش تحلیل کند، اما حتی تواناییِ اصلی او نیز در ارائه‌ی حقایق بود.
?• پرسش:
?• برای اینکه یک کتاب تبدیل به اثری نمایشی بشود باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
?• پاسخ:
?• یکی از ویژگی هایش این است که زاویه دید بیرونی و نمایشی باشد؛ وقتی زاویه دیدی بیرونی و نمایشی بود ضرب آهنگ تند و مناسب آثار تصویری می‌شود. آثاری که معمولا با واگویی و درون نگری نوشته می‌شوند ظرفیت تبدیل به آثار نمایشی را ندارند.
?• نکته مهم دیگر اینکه شخصیت‌های ملموس داشته باشند. آدم‌هایی که می‌شناسیم و می‌توانیم با آنها رفاقت برقرار کنیم و شناسنامه کاملا روشن داشته باشند. آدم‌هایی که ساختگی نباشند و اصیل باشند.
?• آدم‌های اصیل قابل دسترسی و تعریف هستند وقتی شخصیت این‌ها از اثر مکتوب به یک اثر نمایشی تبدیل می‌شود به طور طبیعی مورد قبول و باور مردم قرار می‌گیرد. مورد قبول و باور قرار گرفتن روی آنها تاثیر می‌گذارد و تبدیل به الگو‌های رفتاری اجتماعی می‌شود.
?• نکته مهم دیگر فضای قابل توجیه‌ای داشته باشد و فضای زندگی آنها شناخته شده باشد.
?• نکته چهارم اینکه قصه داشته باشد. قصه خیلی مهم است. اگر یک اثر مکتوب قصه نداشته باشد عنصر کشش را ندارد. از همه این‌ها مهم‌تر حرفی برای گفتن داشته باشند، فلسفه زندگی و اندیشه در آن اثر وجود داشته باشد. اگرحرفی برای گفتن نداشته باشند یک اثر پوچ و بی محتوا می‌شود؛ در واقع به عبارتی دیگر روابط آدم‌ها، امید‌ها و آرزوها، سختی‌ها و شیرینی‌های زندگی را با آن اثر تعریف کرد. این‌ها ویژگی یک اثر مکتوب است که می‌تواند اثر تصویری اش موج ایجاد کند و روی مردم اثر بگذارد و خاطره‌ها و لحظات شاد یا دشوار زندگی را برای مردم زنده کند.
|| پرسش: به نظر شما فیلمنامه‌نویسان تازه‌کار بیشتر در کدام یک از اصول فیلمنامه‌نویسی مشکل دارند؟
|| سید فیلد: از نظر من، اگر تعریف فیلمنامه را به طور دقیق بررسی کنید، داستانی است که با تصویر بیان می‌شود و چیزی که در آثار فیلمنامه‌نویسان یا افراد تازه‌کارِ فاقد آموزش در این زمینه، دیده‌ام این است که آنها داستان خود را با دیالوگ و توضیحات بیان می‌کنند و این فیلمنامه نیست.
در کلاس‌های پیشرفته کلیپ‌هایی نشان می‌دهم و فیلم‌های دهه 40، 50 و 60 را به نمایش می‌گذارم که دیالوگ در آنها حاضر مطلق است. ببینید چقدر اطلاعات دارند! هشت دقیقه زمان می‌برد تا درباره‌ی فلان شخصیت اطلاعاتی کسب کنیم!
بعد من یک سکانس کوتاه قطار به آنها نشان می‌دهم –یک دقیقه و پنجاه و هفت ثانیه– که متعلق به فیلم اولتیماتوم بورن است و با فلش‌بک، خاطرات، جزئیات داستان و غیره، همه‌ی اطلاعاتی را که لازم است بدانید کسب می‌کنید. چیزی که ما باید بدانیم این است که «جیسن بورن کیست» و «چرا او مصمم است من را بکشد؟».
?• پرسش:
?• با توجه به اینکه سرانه کتابخوانی ما پایین است تبدیل یک کتاب به یک اثر نمایشی چه تاثیری در فروش کتاب دارد؟
?• پاسخ:
?• در ایران هیچ تاثیری نمی‌گذارد.
?• پرسش:
?• چرا، چون مردم ما بیشتر تصویری هستند؟
?• پاسخ:
?• وقتی مطالعه کم باشد هیچ تاثیری نمی‌گذارد. من کتابهایم کار‌های پر فروش بوده است؛ حکایت‌های کمال ۱۵-۱۶ بار چاپ و سال ۷۶ به عنوان کتاب سال انتخاب شده است. «قصه‌های مجید» خیلی نمایش داده شد، اما چقدر فروش کرد؟ این اتفاق افتاد نیفتاد، اصلا تاثیر ندارد، اما می‌تواند به تولید فکر برای سینما و تلویزیون کمک کند.
?• این همه انیمیشن «شکرستان» پخش می‌شود قاعدتا کتاب باید ۱۴-۱۵ میلیون فروش داشته باشد، اما فروش نکرده است.
?• در ایران اینطور است البته در غرب تفاوت دارد. توزیع و فروش کتاب ارتباط مستقیم با تولید تصویری ندارد، کتاب باید خوب باشد. کتاب‌هایی دارم که بیش از یک میلیون فروش کرده و هیچ اثر تصویری هم ازش ساخته نشده است. مگر همه فیلم‌هایی را که تولید و در سینما اکران می‌شود همه می‌بینند؟ یا همه سریال‌ها مخاطب گسترده دارد؟ یک اثر تصویری باید کشش داشته باشد تا مخاطب ببیند و کتاب هم باید خوب نوشته شود تا خوب فروش برود.
?• «رویای نیمه شب» آقای «مظفر سالاری» به چاپ صدم رسیده و هیچ اثری تصویری هم ازش ساخته نشده است، اما چرا پرفروش است، چون کشش وجاذبه دارد. «گرداب سکندر» آقای «محمدرضا سرشار» قبل ازاینکه تبدیل به یک اثر پویا نمایی شود ۱۲۰ هزار فروش داشت بعد چقدر فروش کرد؟ در ایران خیلی تاثیرندارد.
?• گاهی برداشت‌هایی می‌شود که نویسنده‌ها مدیون کارگردان‌هایی هستند که آثارشان را تبدیل به آثار تصویری و نمایشی می‌کنند خوب است که هر اثر مکتوب که تبدیل به اثرنمایشی شود از لحاظ فرهنگی برای نویسنده اعتبار است نام و اثر مطرح می‌شود، اما آیا با پخش سریال یک کتاب نایاب شود؟ در ایران این اتفاق نیفتاده است.
?• خوب بود این اتفاق می‌افتاد و نویسنده‌ها تا آخر عمر راحت راحت می‌شدند. در ایران گاهی برعکس است و به فروش آسیب می‌زند؛ وقتی اثر را ببیند نمی‌روند کتاب را بخوانند. چند سال قبل مدیر انتشارات کانون پرورش فکری بودم، «هوشنگ مرادی کرمانی» برای تجدید چاپ کتاب «خمره» آمده بود می‌گفت: رفته بودم سوپرمارکت خرید کنم ۲ نوجوان آنجا بود یکی من را شناخت که نویسنده قصه مجید هستم پرسیدم کتاب را خواندی؟ گفت نه فیلمش را دیدم؛ فکر می‌کنم در ایران برعکس است. البته باید به حقوق مادی و معنوی نویسنده توجه شود.
| پرسش: به نظر شما فیلمنامه‌نویسان تازه‌کار بیشتر در کدام یک از اصول فیلمنامه‌نویسی مشکل دارند؟
| سید فیلد: از نظر من، اگر تعریف فیلمنامه را به طور دقیق بررسی کنید، داستانی است که با تصویر بیان می‌شود و چیزی که در آثار فیلمنامه‌نویسان یا افراد تازه‌کارِ فاقد آموزش در این زمینه، دیده‌ام این است که آنها داستان خود را با دیالوگ و توضیحات بیان می‌کنند و این فیلمنامه نیست.