زیب النسا

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

◆◈◇به نام خالق مهربانی◆◈◇​

---

زب‌النسا یا زیب‌النسا مخفی(۱۵ فوریه ۱۶۳۸–۲۶ مه ۱۷۰۲)یک شاهدخت گورکانی و فرزند ارشد امپراتور اورنگ‌زیب و همسر ارشد وی دلرس بانو بیگم بود. او یکی از خوشنویسان هند و از شاعران سبک هندی در ادبیات فارسی و تصوف بود و با تخلص «مخفی» شعر می‌سرود. تبار او از جانب مادر به شاه اسماعیل صفوی می‌رسید.
زیب‌النسا در ۲۰ سال آخر عمر خود در قلعه سلیمگر دهلی توسط پدرش زندانی شد. نوشته‌های او پس از مرگ در عنوان دیوان مخفی جمع‌آوری شد.

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

تولد

زیب‌النسا فرزند ارشد شاهزاده محی‌الدین (امپراتور اورنگ‌زیب آینده)،در ۱۵ فوریه ۱۶۳۸، دقیقاً نه ماه پس از ازدواج پدر و مادرش، در دولت‌آباد دکن زاده شد. مادر وی، دلرس بانو بیگم، همسر اول و اصلی اورنگ‌زیب بود که اصالتاً عضوی از خاندان برجسته صفوی، دودمان حاکم بر ایران، بود. زیب‌النسا دختر مورد علاقه پدرش بود و همواره درخواست‌هایش مورد قبول پدر قرار می‌گرفت، به اندازه‌ای که او می‌توانست افراد را عفو کند.

او در سال ۱۶۵۷ مادرش را در پی زایمان کوچک‌ترین برادرش، محمد اکبر، از دست داد و سرپرستی محمد اکبر و دیگر برادرش محمد اعظم و همچنین دو خواهر کوچکش زینت‌النسا بیگم و زبده‌النسا بیگم به زیب‌النسا داده شد. زیب‌النسا در اینجا به محمد اکبر بسیار دل بست.

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

تحصیلات و دستاوردها

اورنگ‌زیب، حافظه مریم، یکی از زنان دربار را به آموزش زیب‌النسا واداشت. به نظر می‌رسد او ذوق و سلیقه ادبی پدرش را به ارث برده‌است زیرا زیب‌النسا در مدت سه سال قرآن را حفظ کرد و در هفت سالگی به حافظ تبدیل شد. این دستاورد توسط پدرش با یک جشن بزرگ و تعطیلی عمومی گرامی داشته شد.پدر خوشحالش همچنین به شاهزاده خانم ۳۰٬۰۰۰ قطعه طلا جایزه داد.اورنگ‌زیب به دلیل این موفقیت مبلغ ۳۰٬۰۰۰ قطعه طلای دیگر را به استاد دخترش پرداخت کرد.

سپس زیب‌النسا علوم آن زمان را نزد محمد سعید اشرف مازندرانی که وی نیز شاعر بزرگ فارسی بود، فرا گرفت. او فلسفه، ریاضیات، نجوم و ادبیات را آموخت و دستی در فارسی، عربی و اردو داشت. وی در خوشنویسی نیز شهرت خوبی داشت.کتابخانه او از تمام مجموعه‌های خصوصی دیگر پیشی گرفت و او پژوهشگران بسیاری را با حقوق آزاد برای تولید آثار ادبی با نظارت خود یا رونوشت‌برداری از نسخه‌های خطی استخدام کرد. کتابخانه وی همچنین آثار ادبی دربارهٔ هر موضوع مانند حقوق، ادبیات، تاریخ و الهیات را ارائه می‌داد.

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

زیب‌النسا فردی مهربان بود و همیشه به افراد نیازمند، از جمله زنان بیوه و یتیم‌ها، کمک می‌کرد. وی نه تنها به مردم کمک می‌کرد بلکه هر ساله زائران حج را به مکه و مدینه می‌فرستاد.او همچنین به موسیقی علاقه داشت و گفته شده که او بهترین خواننده در میان زنان زمان خود بوده‌است.با مردم بسیار مهربان بوده است.

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

هنگامی که اورنگ‌زیب پس از شاه جهان به حکومت رسید، زیب‌النسا ۲۱ ساله بود. اورنگ‌زیب از استعداد و ظرفیت دخترش مطلع شد و با گوش سپردن به نظرات وی، با او در مورد امور سیاسی امپراتوری خود بحث و گفتگو کرد، هرچند او نتوانست از نفوذ مخرب عمه تازه قدرتمندش، روشن‌آرا روی پدرش جلوگیری کند و حتی زمان سلطنت پدرش روشن‌آرا بجای جهان‌آرا به عنوان مسئول خانواده و کاخ سلطنتی و پادشاه بیگم انجام وظیفه می کرد و در امورات مملکتی مشاوره اورنگ‌زیب بود. در این هنگام زیب‌النسا بیشتر به کارهای شخصی خود می پرداخت و درگیر قدرت و دسیسه دربار نبود. در بعضی از کتاب‌ها ذکر شده‌است که اورنگ‌زیب هربار با ورود زیب‌النسا به دربار، شاهزادگان سلطنتی را برای استقبال از او می‌فرستاد. زیب‌النسا چهار خواهر کوچکتر دیگر به نام زینت‌النسا، زبده‌النسا، بدرالنسا و مهرالنسا نیز داشت.

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

در مورد ظاهرش، «او بلند و باریک، دارای صورت گرد و روشن، با دو خال یا لکه زیبا روی گونه چپ توصیف شده‌است. چشمان و موهای فراوانش بسیار سیاه بود و او ل*ب‌های نازک و دندان‌های کوچکی داشت. در موزه لاهور یک نگاره معاصر وجود دارد که با این توصیف مطابقت دارد … او در لباس ساده‌پوش و سیاه‌پوش بود؛ هرچند او در اواخر زندگی همیشه سفید می‌پوشید و تنها زیورآلات او یک رشته مروارید در گردن بود.»در بحث در مورد شیوه لباس پوشیدن او، ذکر یک اختراع از او نیز خالی از لطف نیست. «زیب‌النسا یک لباس زنانه را اختراع کرد که به آنگیا کورتی معروف است. این لباس، شکل اصلاح‌شده لباس زنان ترکستان بود. اصلاحات متناسب با شرایط هند بودند».

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

زیب‌النسا در دوره‌ای زندگی کرد که بسیاری از شاعران «بزرگ» در اوج شهرت خود بودند؛ برای نمونه مولانا عبدالقادر بیدل، کلیم کاشانی، صائب تبریزی و غنی کشمیری. تأثیر قابل ملاحظه‌ای از سبک حافظ شیرازی در شعر زیب‌النسا دیده می‌شود. با این حال، وی به عنوان یکی از شاعران مکتب هندی زبان فارسی در نظر گرفته شده‌است. «زیب‌النسا آموزه‌های دینی و مسائل ایمانی را به‌طور جدی آموزش دیده بود و او به عنوان یک دانشمند عالی در چندین رشته دانشگاهی و به عنوان یک شخصیت ادبی و مشهور شناخته می‌شد. او خوب آواز می‌خواند و آهنگ می‌نواخت و بسیاری از باغ‌های روزگار خود را آباد کرد.»

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

زیب‌النسا «مخفی» را به عنوان تخلص خود در شعر انتخاب کرد. وی افزون بر کتاب شعر یا مجموعه اشعار خود به نام دیوان، که تقریباً ۵٬۰۰۰ بیت را در بر می‌گیرد، کتاب‌های مونس‌الروح، زیب‌المنشعات و زیب‌التفاسیر، نخستین و تنها تفسیر نوشته شده توسط یک زن، را نوشته‌است. نویسندهٔ مخزن‌الغیب می‌نویسد که کتاب شعر زیب‌النسا دارای ۱۵٬۰۰۰ بیت است. زیب‌النسا همچنین گردآوری و ترجمه آثار مختلف را تشویق می‌کرد. این بیت را از او می‌دانند:

درسخن مخفی شدم مانند بو در برگ گلمیل دیدن هرکه دارد در سخن بیند مرا

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

سال‌های آخر، زندان و مرگ

کاخ زیب‌النسا در اورنگ‌آباد ۱۸۸۰
چندین گزارش متناقض وجود دارد که توضیحاتی را دربارهٔ شرایطی که در نهایت منجر به زندانی شدن وی در قلعه سلیمگر دهلی در کنار شاه جهان‌آباد (دهلی قدیم فعلی) شده‌است، ارائه می‌دهد. هنگامی که اورنگ‌زیب در سال ۱۶۶۲ بیمار شد و پزشکان به وی تغییر محیط را پیشنهاد کردند، وی همراه با خانواده و دربار به لاهور رفت. در آن زمان عقیل‌خان، پسر وزیر وی، فرماندار آن شهر بود.پس از آن اورنگ‌زیب به زیب‌النسا بی‌اعتماد شد و سپس او را زندانی کرد.نظریه‌های دیگر حاکی از آن است که وی به دلیل شاعری و موسیقی‌دان بودن به زندان افتاد چرا که هر دو کار با شیوه زندگی و تفکر سخت‌گیرانه، مذهبی و بنیادگرایانه اورنگ‌زیب در تضاد بودند.

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

توضیح دیگری به نامه‌نگاری وی با برادر کوچکترش، محمد اکبر اشاره دارد. زیب‌النسا از آن شاهزاده جوان در ستیز اجتناب‌ناپذیر ادامه‌دار جانشینی حمایت کرد و مشخص شد که وی در طی شورشی در سال ۱۶۸۱ میلادی با او نامه‌نگاری و در آن علناً اورنگ‌زیب را به تخلف از قوانین اسلامی متهم کرده بود. مجازات وی این بود که ثروت اندوخته شده‌اش مصادره، حقوق بازنشستگی سالیانه ۴ لک او باطل و تا زمان مرگ در سلیمگر زندانی شود.

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

زیب‌النسا در آنجا پس از تحمل ۲۰ سال حبس، بیمار شد و پس از هفت روز بیماری در حالی که اورنگ‌زیب در سفری به دکن بود، در شاه جهان‌آباددرگذشت. منابع متعارض تاریخ درگذشت وی را به تناوب ۱۷۰۱ میلادی و ۱۷۰۲ میلادی بیان می‌کنند.مقبره او در باغ «سی‌هزار درخت»، در خارج از دروازه کشمیر، دروازه شمالی شهر، قرار داشت. وقتی که خط راه‌آهن در دهلی کشیده شد، مقبره او با سنگ قبرش به مقبره اکبر در سیکندرای آگره منتقل شد.یک مقبره منتسب به او در نوانکوت لاهور در پاکستان وجود دارد، اما دربارهٔ درستی آن تردید وجود دارد.

در سال ۱۷۲۴، سال‌ها پس از مرگ او، نوشته‌های پراکنده و موجود او در کتابی به نام دیوان مخفی جمع‌آوری شد. این کتاب حاوی چهارصد و بیست و یک غزل و چندین رباعی بود. سپس در سال ۱۷۳۰ غزل‌های دیگری به نسخه خطی اضافه شد.

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

زیب‌النسا علی‌رغم اینکه خواستگارهای زیادی داشت، ازدواج نکرد و در تمام زندگی مجرد ماند. این امر همچنین باعث اوج گرفتن شایعات سوداگرانه دربارهٔ عاشقان پنهان و قرارهای مخفی کاخ به وجود آمد.

زیب‌النسا چهار خواهر کوچکتر دیگر به نام زینت‌النسا، زبده‌النسا، بدرالنسا و مهرالنسا داشت.

پدربزرگ او، امپراتور شاه جهان، او را با پسر عموی اول خود، شاهزاده سلیمان شیکوه، پسر بزرگ عموی او، ولیعهد داراشکوه نامزد کرده بود.شاه جهان قصد داشت که وی به عنوان ملکه آینده گورکانی تبدیل شود زیرا سلیمان وارث داراشکوه بود، که بعد از شاه جهان در صف جانشینی تاج‌وتخت قرار داشت. این ازدواج به دلیل عدم تمایل اورنگ‌زیب انجام نشد و او با این کار برادر بزرگترش را تحقیر کرد. فرخ میرزا، پسر شاه عباس دوم، پادشاه ایران، نیز می‌خواست با او ازدواج کند.

 

[ماه تی تیماه تی تی عضو تأیید شده است.]

کتاب شعری زیب‌النسا در دهلی در سال ۱۹۲۹ و در تهران در سال ۲۰۰۱ چاپ شد. نسخه‌های خطی آن در کتابخانه ملی پاریس، کتابخانه موزه بریتانیا، کتابخانه دانشگاه توبینگن در آلمان و کتابخانه موتا در هند موجود است. هنوز هم می‌توان بخشی از دیوارها و دروازه‌های باقی‌مانده از باغی را که وی در لاهور بنا نهاد و چهار برجی نامیده شد، ردیابی کرد.

کتیبه‌ای در چهار برجی او را «صاحب زیبنده، بیگم دوران» نامیده‌است. زیب‌النسا در زمان ساخت این بنا هشت ساله بود و به همین دلیل برخی از پژوهشگران بنیاد این بنا را به عمهٔ او، جهان‌آرا بیگم، نسبت می‌دهند. باغی که چهار برجی به عنوان دروازه آن عمل می‌کرد، دیگر وجود ندارد و این سازه اکنون در یک فلکه در تقاطع شلوغ خیابان‌های مولتان و باهوالپور لاهور واقع شده‌است. اعتقاد بر این است که باغ یادشده از نوانکوت در جنوب تا شهر لاهور گسترش داشته‌است.