دین‌های ابراهیمی

[جوجـــه طـــلا]

دین‌های ابراهیمی یا ابراهیمیسم (به انگلیسی: Abrahamic religions) یا ادیان سامی در مطالعه تطبیقی، در مورد دین‌هایی استفاده می‌شود که از سنت باستانی ابراهیم در نوشته‌های سامی الهام می‌گیرند. یهودیت، مسیحیت و اسلام در این طبقه قرار می‌گیرند.[۱] در عین حال، ممکن است خود پیروان این دین‌ها باور متفاوتی داشته باشند.

همچنین دو دین بابیه-که پایه‌گذارش علی محمد شیرازی، معروف به باب است-و نیز بهائیت-که بنیان‌گذار آن، حسین‌علی نوری، مشهور به بهاء است-جزو ادیان ابراهیمی‌اند. دو دین بابیت و بهائیت در قرن ۱۹ میلادی پدید آمدند.

ابراهیم از پیامبران (یا یکی از سه شه‌پدر در سنت یهود) سامی است که داستان او در قرآن و تورات با اختلافات جزئی آمده‌است.

گفته می‌شود بیش از ۵۴ درصد از جمعیت جهان پیرو یکی از ادیان ابراهیمی می‌باشند. بزرگترین ادیان ابراهیمی به ترتیب زمانی عبارتند از یهودیت (۱ هزاره قبل از میلاد مسیح)، مسیحیت (قرن یکم میلادی)، اسلام (قرن هفتم میلادی).[۲][۳][۴]

دین‌های ابراهیمی یکی از سه گروه بزرگ دینی هستند. دو گروه دیگر عبارت‌اند از دین‌های دارمایی و دین‌های تائویی

 

[جوجـــه طـــلا]

ریشه‌شناسی

گفته می‌شود عبارت دین ابراهیمی به سادگی نشان می‌دهد که تمام این ادیان یک منبع معنوی مشترک دارند.[۶] دین یهود خود را دنبال‌کننده ابراهیم و پیروان ابراهیم می‌داند و از ابراهیم به عنوان اولین شه پدر یاد می‌کند. مسیحیان ابراهیم را به عنوان پدر ایمان می‌شناسند.[Rom. ۴] در اسلام و کتاب آن قرآن، بارها به ایمان ابراهیم اشاره شده و در آیه ۱۲۵ سوره نساء دین راستین را در پیروی از آیین ابراهیم یکتاپرست می‌داند.[قرآن نساء ۱۲۵][۷][۸]

تمام ادیان بزرگ ابراهیمی ادعای نسب مستقیم به ابراهیم را دارند:

• در تورات (کتاب یهودیت)، ابراهیم به عنوان جد بنی اسراییل و پدر اسحاق شناخته می‌شود، در کتاب پیدایش آمده‌است که تولد اسحاق به ابراهیم وعده داده شده بود.[Gen. 17:16][۹]
• قسمت اول کتاب مقدس مسیحیان یا همان انجیل نیز از کتاب عهد عتیق مشتق شده و ادعای مشابه یهودیان را مطرح می‌کند. مسیحیان نیز تحت میثاق جدید خود را امت‌هایی پیوند زده شده به ابراهیم می‌دانند.
• مسلمانان نیز محمد را از نسل ابراهیم و فرزندش اسماعیل می‌دانند

 

[جوجـــه طـــلا]

منشأ و تاریخ[ویرایش]

یهودیت خود را پیرو دین فرزندان یعقوب (نوه ابراهیم) می‌داند. دین یهودیت دیدگاهی به‌شدت توحیدی به خدا دارد. کتاب عهد عتیق را کتاب مرکزی تمام فرقه‌های یهودی می‌دانند و در قالب تورات تشریح شده‌است.

مسیحیت در ابتدا فرقه‌ای از یهودیت شناخته می‌شد و سپس در قالب یک دین جداگانه تکامل یافت. عیسی شخصیت محوری این دین است و کتاب‌های مقدس مسیحیان با عنوان انجیل شناخته می‌شود. چندین نگارش مختلف از انجیل وجود دارد.

اسلام در قرن هفتم میلادی با دیدگاهی به‌شدت توحیدی به خدا ظهور یافت. محمد پیامبر این دین است. تمام مسلمانان قرآن را کتاب مقدس خود می‌دانند. مسلمانان معتقدند همه پیامبران، از آدم تا محمد، هدف مشترکی داشته‌اند و پیام‌آور توحید و یکتاپرستی بوده‌اند. در قرآن، سوره احزاب آیه ۴۰، از محمد به‌عنوان آخرین پیامبر یاد شده‌است.[قرآن احزاب ۴۰]

بابیه که پایه‌گذارش علی محمد شیرازی، معروف به باب است.

بهائیت که بنیان‌گذار این دین ابراهیمی، حسین علی نوری، مشهور به بهاء است. دو دین بابیت و بهائیت در قرن ۱۹ میلادی پدید آمدند. این دو دین، در مواردی، متأثر از اسلام شیعی هستند؛ هر چند دینی مستقلند.

 

[جوجـــه طـــلا]

اشتراکات[ویرایش]

ادیان ابراهیمی از بسیاری جهات اشتراک دارند. در تمامی این ادیان "انسان‌دوستی و دوری از گناهان، با تکیه بر اعتماد به خالق یکتا" اصل اساسی است. همهٔ این ادیان خداوند را خالق و منشأ قانون اخلاقی می‌شناسند و به "زندگی پس از مرگ" معتقدند. در متون مذهبی آن‌ها، شخصیت‌ها و مکان‌ها و روایت‌های تاریخی گاه با اختلافات گاه مشابه وجود دارند. دیدگاه‌ها و قوانین ذکر شده در متون مذهبی این ادیان نیز غالباً جهت‌گیری و کیفیت یکسانی دارند.[۱۱] در زیر به‌شماری از این اشتراکات اشاره شده‌است.

یکتاپرستی[ویرایش]

تمامی ادیان ابراهیمی ادعای یکتاپرستی دارند و به گفتار و قدرت خالق یگانه باور دارند، هر چند دارای نام‌های مختلفی (خدا، الله، یهوه، GOD) می‌باشد.[۱۲] تمامی آن‌ها معتقدند خداوند تمام جهان را خلق کرده، یکتاست و کلیه قوانین هستی از طرف اوست. توضیح: مسیحیت ادعا نمی‌کند که به سه خدا اعتقاد دارد، ولی اعتقاد آن‌ها به خدای سه‌گانه (متحد در یک ذات) یا همان تثلیث، که اعتقاد تعداد بسیاری از مسیحیان است، سبب شده تا با مفاهیم یهودیان و مسلمانان در مورد یکتاپرستی اختلافاتی داشته باشند.

 

[جوجـــه طـــلا]

پیامبری

ادیان ابراهیمی همگی معتقد به تئوری پیامبری هستند، و بر این باورند که خداوند به منظور هدایت بشر افرادی را انتخاب می‌کند و برای آن‌ها پیغام‌هایی را می‌فرستد. پیامبران این ادیان با اختلاف اندکی مشترکند. مسیحیان به تمامی پیامبران یهود به اضافه عیسی معتقدند. مسلمانان نیز به تمامی پیامبران یهود و مسیحیت به اضافه محمد معتقدند. اگرچه در مورد عیسی میان مسلمان و مسیحیان اختلافاتی وجود دارد. مسیحیان عیسی را پسر خدا می‌دانند در حالی که مسلمانان معتقدند او یکی از پیامبران الهی است

کتاب مقدس

تمامی ادیان ابراهیمی معتقدند که خداوند بشر را از طریق پیامبران راهنمایی می‌کند؛ بنابراین هر دین سخنان و دستورالعمل‌های پیامبرش را در قالب کتاب‌های مقدس جمع‌آوری کرده‌است. هر دین جدید به کتب ادیان قبل از خود نیز معتقد است.

گرایش اخلاقی

تمامی ادیان ابراهیمی به انتخاب بین خیر و شر معتقدند. همچنین قوانین الهی را مبنای اخلاق و ضامن تعهد اخلاقی می‌دانند. در قرآن، کتاب آسمانی مسلمانان، بر لزوم میانه‌روی، فروتنی و دوری از اسراف باورمندان تأکید شده‌است.[۱۳]

رستاخیز

تمامی ادیان ابراهیمی معتقدند پس از مرگ، رستاخیز صورت خواهد گرفت، انسان‌ها داوری و قضاوت خواهند شد و وارد جهان ابدی می‌شوند

 

[جوجـــه طـــلا]

در پژوهشی که پیش رو دارید، با بهره‏گیری از منابع کهن و آثار جدیدی که در زمینه تبیین زوایای تاریک تاریخ ادیان نگاشته شده‏اند، مطالعه و تحلیلی نو از تاریخ دین ابراهیمی دنبال می‏شود که قرآن آن را«اسلام»نام نهاده است.
در این بررسی، توفان نوح به عنوان نقطه عطف دو مرحله عمده تاریخ دین الهی، در نظر گرفته شده است.مرحله پیش از توفان که به صورت بسیار گذرا از آن رد شده‏ایم و به بیان رسالت الهی آدم، شیث و ادریس بسنده نموده‏ایم، و مرحله پس از توفان که دین از هویت تاریخی برخوردار شده و آثار ونشانهای بسیاری از باورها وعقاید دینی بر جای می‏ماند و انسان جستجوگر با آگاهی به این منابع، رازهای طبیعی بی‏شماری را شناسایی می‏کند، و از این گذرگاه، هویت، انسانی و الهی خود را که در هاله‏ای از ماده‏پرستی و خواهشهای نفسانی و بهیمی فرو رفته است، باز می‏یابد و سرشت بی‏نقاب خویش را در آغازین روزهای حیات معنوی خویش به نظاره می‏نشیند و دگرباره اصالتهای فراموش شده را به یاد می‏آورد.

 

[جوجـــه طـــلا]

دین بستر حرکت تمدنهای کهن
هر تمدنی پابپای پیدایش و شکل‏گیری«مدینه»که هم ریشه تمدن است، به قوام می‏رسد و شالوده همه مدینه‏ها را باید در عقاید اهل مدینه جستجو کرد.انسانهای فرمانبردار از دین هستند که مدینه را به وجود می‏آورند و پایه‏های معنوی و مادی آن را استوار می‏گردانند، چون مدینه یعنی«امت مملوک و فرمانبردار». 1 بنابراین، پیروی از دین، انسانها را برای ساختن پایه‏های یک تمدّن بزرگ، یاری می‏کند.از این رو، ظهور «تمدن»و«تدیّن»در تاریخ انسان همزمان بوده و آن دو با یکدیگر پیوند داشته‏اند و تا پایان حیات تمدّنها نیز نمی‏توانند جدای از یکدیگر به حیات خود ادامه دهند، چون در نهان هر جدایی از این سنخ، عنصر وحدت در حال شکل‏گیری است.این انسان است که اساس تمدنها را می‏سازد و هیچ انسانی هر چند به ظاهر لائیک، قادر به طرد و نفی مطلق عبودیت و پرستش از درون خود نیست و همه انسانها به هنگام هنگامه‏ها، بناچار به همان فطرت الهی خود بازمی‏گردند.این است که برای جستن کهنترین نمود و تجلّی اجتماعی دین، باید سراغ کهنترین تمدّن رفت؛تمدن دلتای حاصلخیز بین‏النّهرین، که شاهد پرده نخست نمایشنامه تاریخ تمدن بود و بر بستر کهنترین گرایش سازمان یافته دینی بشر جریان یافته است.جوانه‏های مکتب توحید در این سرزمین است که به دست ابراهیم خلیل به رویشی غیرقابل انکار دست می‏یابد.

 

[جوجـــه طـــلا]

ما با این انگیزه، پژوهش خود را از این دلتا آغاز می‏کنیم و تاریخ آن را به سبک الواح آشور در دو بخش بیش از توفان)lani aludi(و پس از توفان)arki blubi(بررسی می‏کنیم:
حرکتهای دینی پیش از تاریخ دلتا
بین‏النّهرین سرزمین معابد، الهه‏ها، کاهنان و حکومتهای دینی، و مهد پیدایش ادیان الهی اعمّ از سامی و حامی است که همگی مبتنی بر وحی هستند.برای نسختین بار در بابل 1.ابن منظور، لسان العرب، ج 13، ص 166.است که ما با نام پیامبران پیش از نوح، یعنی آدم، شیث و ادریس آشنا می‏شویم:
الف.داستان هبوط
آدم که از لفظ عبری ادم)adam(گرفته شد ه، در اصل به معنی زمین یا خاک است و در زبان اکدی، ادمو)adamu(به دو معنی«خون»و«شخص شریف»آمده، و در زبانهای عبری و فنیقی به معنی انسان به مفهوم عام آن است و بر فرد معینی دلالت نمی‏کند. 1
بر اساس الواح آفرینش بابلی که نخستین بار جورج اسمیت آن را با نام داستان آفرینش کلدانی 2 در سال 1876 منتشر کرد، و متن کامل آن با کوشش و.گ.لمبرت 3 معرفی شد که متن اصلی را در 1967 م راه یافته است.با این تفاوت که مسأله گناه اوّلیه، شاخ و برگ بیشتری در مسیحیّت به خود گرفت.در انجیل لوقا، آدم«ابن اللّه»خوانده شده است. 4
انسان در هیچ‏یک از دو آیین یهود و مسیحیت، به اندازه قرآن از مقام و منزلت برخوردار نیست.در قرآن تمام آیاتی که بیانگر کیفیت آفرینش انسان هستند و مبدأ او را خاک یا آب یا گل یا لجن می‏دانند، همه به چگونگی خلقت انسان و مراحل آن به عنوان یک نوع دلالت دارند.
در زبان قرآن، آدم خلیفه خدا بر روی زمین است و خلافت او سبب حیرت و استفسار فرشتگان قرار می‏گیرد.خداوند راز همه موجودات را به آدم می‏آموزد و از فرشتگان می‏خواهد تا راز موجودات را بگویند، آنان که دانای این امور نیستند، ل*ب فرو می‏بندند و می‏گویند:جز آنچه از تو آموخته‏ایم به چیزی علم نداریم و خداوند از آنان می‏خواهد تا آدم را که از مظهریت تام برخوردار است، سجده کنند.همه موجودات از این 1.جفری، آرتور، واژه‏های دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‏ای، (تهران، انتشارات توس، 1372)، ص 107-106.

 

[جوجـــه طـــلا]

فرمان الهی پیروی می‏کنند، جز ابلیس که نافرمانی پیشه می‏کند و از بهشت رانده می‏شود، ولی به او اجازه داده می‏شود تا آدمیان ناخالص را اغفال کند. 1 ابلیس با توجه به چنین اجاره‏ای به سراغ آدم و حوّا می‏رود که در باغی مأوا یافته‏اند، و از نزدیک شدن به درخت «منهیّه»پرهیز می‏کنند.او آدم و حوّا را وسوسه می‏کند و آن دو به رغم هشدار خداوند متعال، تحت تأثیر وسوسه ابلیس قرار می‏گیرند و به منظور دست یافتن به جاودانگی به درخت مزبور نزدیک می‏شوند و از میوه آن درخت می‏خورند. 2 همان‏دم برهنگی خود را می‏فهمند و از یگدیگر می‏گریزند 3 و خداوند آن دو را از بهشت می‏راند.
علاّمه طباطبائی رانده شدن آدم از بهشت را به گونه تمثیلی تفسیر کرده است.او می‏نویسد:
«چنین می‏نماید، سرگذشتی را که خدا درباره سکونت دادن آدم و حوّا در بهشت و فرود آوردن آنان به زمین، پس از تناول از درخت مزبور، بیان می‏فرماید، مثالی برای تجسّم حال انسان است.» 4
«چون«اهبطو»به صورت جمع آمده، هبوط باید عمومی باشد، گو این‏که همه در علل نفسانی و مقدمات هبوط شرکت داشته‏اند.» 5
در تلقّی قرآن، آدم پس از هبوط، چنان‏که در بینش مسیحیت است، آلوده به گناه نخستین بر روی زمین به حیات خود ادامه نمی‏دهد، او توبه می‏کند و گناهانش زدوده می‏شود. 6
1.حجر/45-34.
2.طه/116-115.
3.قصص قرآن مجید، برگرفته از تفسیر ابوبکر عتیق نیشابوری، مشهور به سورآبادی، به اهتمام یحیی مهدوی، (تهران، خوارزمی، مهر 1365)، ص 8.
4.علامه طباطبائی، المیزان، ج 1، ص 174.
5.سید محمود طالقانی، پرتوی از قرآن، ج 1، ص 134.
6.بقره/37.

 

[جوجـــه طـــلا]

در روایات اسلامی، آدم پس از رانده شدن از بهشت، حوّا را که او نیز از آن‏جا رانده شده بود، در عرفات باز می‏یابد. 1 آدم هزار سال می‏زید و حوّا صد و بیست شکم فرزند می‏زاید؛هر شکم پسری و دختری. 2 قابیل(در روایت تورات، قاین)و هابیل که اولی کشاورز و دومی گلّه‏دار است، از فرزندان آدم و حوّا هستند.در صد و سیّمین سال عمر آدم است که قابیل هابیل را می‏کشد و خداوند به آدم پسری به نام«شیث»می‏دهد به معنی «بخشیده»؛چون خدا او را به عوض هابیل به آدم بخشید. 3
آدم به وقت مرگ خود، همه فرزندان را خواند و شیث را بر همه آنان برتری داد.او را وصیت کرد:ای پس در کار شتاب نکنی که هر چه به من رسید از آن رسید.بر اساس رأی و هوای زنان کار نکنی که من کرم و مرا بد افتاد، حرص نوروزی که شوم است.
آدم از فرشته مرگ پرسید:چون جان من برگیرند، با من چه کنند؟
گفت:در گور کنند.
گفت:خدایا مرا گور مکن که من از آن تاریکی و تنهایی گور سخت می‏ترسم.
گفت:گور بر تو باغ بهشت شود، ولی جیفه زیر خاک باشد، بهتر است.
شیث بر آدم نماز خواند و او را دفن کرد. 4 و پس از مرگ پدر بر فرزندان آدم پیامبری کرد.پنجاه«صحیفه»بر او نازل شد.او اوّل کسی بود که کعبه را به گل و سنگ بنا کرد و حروف هجا را پدید آورد.همه فرزندان آدم از نسل اویند، زیرا که هابیل فرزند نداشت و فرزندان قابیل همه در توفان نوح جان باختند.
شیث را پسری بود انوش نام 5 و شیث بعد از آمدن او هشتصد و هفت سال زیست و 1.مجمل التّواریخ و القصص، تألیف 520 ه ق، تصحیح ملک الشعراء بهار، (انتشارات کلاله خاور)، ص 182.
2.قصص قرآن مجید، ص 75.
3.مجمل التواریخ و القصص، ص 182؛مطهربن طاهر مقدسی، آفرینش و تاریخ، ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی، (تهران، انتشارات آگه، 1374)، ج 3-1، ص 418.
4.قصص قرآن مجید، ص 75.
5.سفر پیدایش، باب چهارم، ص 26-25