آموزشی مهم| درست نویسی

[Sreanoosh]

|نکات درست نویسی|
در این تایپک مجموع نکات درست نویسی قرار می‌گیرد.
:cofee:​

 

[Sreanoosh]

?شروع?

آدم/آدمها

آدم در عربی اسم خاص است و فقط به حضرت آدم ابوالبشر اطلاق می شود.
بعضی از فضلا استعمال این کلمه را به معنای "انسان" غلط می دانند و توصیه می کنند که به جای آن آدمی یا آدمیزاده و در جمع آدمیان یا آدمیزادگان گفته شود.
اما در فارسی امروز، آدم را مترادف انسان به کار می برند و به آدمها جمع می بندند و اشکالی ندارد.
استعمال آدم به این معنی از چند قرن پیش در فارسی رایج بوده است و بنابراین جعل معاصر نیست:
مدتی آدم گل از نظاره فردوس چید
ای بهشت عاشقان، آخر نه ما هم آدمیم
« صائب »
عشق تن از صحبت ما داد از بی آدمی ( = بیکسی )
کوه قاف از بیکسی در سایه عنقا نشست
« صائب »
معادل فارسی این کلمه مردم است که در قدیم به کار می رفته و امروزه به این معنی تقریبا فراموش شده است:
"مردم نه به شکل و هیئت جسمانی و نه به رنگ و سطح ظاهر... مردم است، بلکه این چیزها را مایه هستی آن اصل است که مردم بدان مردم بود."
« مصنفات افضل الدین کاشانی، ۹ »

 

[Sreanoosh]

آج/عاج

این دو کلمه را نباید به جای هم به کار برد.
آج واژه فارسی است به معنای "برجستگیهای منظم بر سطح یک شیء، مانند سطح سوهان" (آژ و آژده و آجیده و آجیدن و آجین نیز از همین خانواده است)؛ ولی عاج کلمه عربی است به معنای "ماده ظریف و سختی به رنگ سفید شیری که بدنه اصلی دندانهای فیل و بعضی دیگر از جانوران را تشکیل می دهد".
آج امروزه بیشتر در مورد لاستیک اتومبیل به کار می رود.
می دانیم که بر سطح لاستیک نو فرورفتگیها و برجستگیهایی هست که پس از مدتی استعمال ساییده می شود و تدریجاً از میان می رود. در این صورت رانندگی خطرناک می شود و از این رو به رانندگان توصیه می کنند که لاستیک آجدار به کار برند.
بسیاری در استعمال این واژه اشتباه می کنند و می پندارند که در این موارد باید عاج و عاجدار بگویند و حال آنکه عاج ربطی به لاستیک ندارد و در ساخت آن مطلقاً مصرف نمی شود.

 

[Sreanoosh]

آزمایشات

واژه آزمایش فارسی است و جمع بستن آن به "ات" عربی خلاف قاعده است.
به جای آن باید گفت: آزمایشها.

آذوقه/آزوقه

اصل این کلمه ترکی است (بعضی آن را عربی و سنسکریت نیز گفته اند) و املای آن در فرهنگها به دو صورت آزوقه و آذوقه آمده است.
صورت دوم، به دلیل استعمال آن در متون دو قرن اخیر، غلط نیست، اما صحیحتر آن است که به صورت آزوقه نوشته شود.

 

[Sreanoosh]

آن که / این که


ضمیر اشاره آن و این هرگاه مقدم بر حرف "که" بیاید معمولا چسبیده به آن نوشته می‌شود:
به شکر آنکه شکفتی به کام بخت ای گل
نسیم وصل ز مرغ سحر دریغ مدار
« حافظ »
اینکه پیرانه سرم صحبت یوسف بنواخت
اجر صبری است که در کلبه احزان کردم
« حافظ »
ولی اگر آن و این به معنای "آن کس (یا آن چیز)" و " این کس (یا این چیز)" باشد بهتر است که جدا از "که" نوشته شود:
آن که پامال جفا کرد چو خاک راهم
خاک می‌بوسم و عذر قدمش می‌خواهم
« حافظ »
این که تو داری قیامت است نه قامت
وین نه تبسم که معجزه است و کرامت
« سعدی، غزلیات »

 

[Sreanoosh]

اَتلال /‌ اَطلال

این دو کلمه را نباید با هم اشتباه کرد.
اَتلال، به فتح اول و سکون دوم، جمع تل به معنای "پشته" و "توده خاک و ریگ" است:
ای روز چه روزی تو بدین زینت و این زیب
کز زینت و زیب تو دگر شد همه اتلال
« فرخی، نقل از لغت نامه »
اما اَطلال، به فتح اول و سکون دوم، جمع طلل، به معنای "ویرانه بازمانده از خانه فروریخته" است:
ای ساربان منزل مکن جز در دیار یار من
تا یک زمان زاری کنم بر ربع و اطلال و دمن
« امیر معزی »

 

[Sreanoosh]

اثاث / اساس

این دو کلمه را نباید با هم اشتباه کرد.
اثاث به معنای "لوازم خانه" است:
سرایی با جمله فرش و آلات و اثاث و خدمتکاران برای او مرتب گردان و ده هزار درم به نزدیک او بر تا اخر اجات خود صرف کند.
« فرج بعد از شدت، ۲۴۷»
اما اساس به معنای "پی، پایه، بنیاد" است:
اساس تو به که در محکمی چو سنگ نمود
ببین که جام زجاجی چه طرفه‌اش بشکست
« حافظ »
بنابراین اسباب و اثاث باید نوشت و نه اسباب و اساس که اخیراً در پاره ای از نوشته‌ها به چشم می‌خورد.

 

[Sreanoosh]

اِرائه


این کلمه به معنای "نشان دادن" و "به معرض دید گذاشتن" است و نه به معنای "تحویل دادن" یا "تقدیم کردن".
در بسیاری از نوشته های معاصران ارائه کردن (یا ارائه دادن) و عرضه کردن را به عنوان مترادف به کار می‌برند و البته صحیح نیست.

اِحیا / اَحیا

این دو کلمه را نباید با هم اشتباه کرد.
اَحیا، به فتح اول، جمع حَیّ به معنای "زنده" است:
به تیغ عشق شو کشته که تا عمر ابد یابی
که از شمشیر بو یحیی نشان ندهد کس از اَحیا
« سنایی »
اما اِحیا، به کسر اول، مصدر است به معنای "زنده کردن" و نیز "آباد کردن" (بیشتر در عبارتِ "اِحیای اراضی موات") و نیز "شب بیدار ماندن به عبادت گذراندن" است.
شبهای ۱۹ و ۲۱ و ۲۳ رمضان را که به شب زنده داری و عبادت می‌گذرد "شبهای اِحیا" می‌گویند.
در زبان گفتار، کلمه اخیر را معمولاً به فتح اول تلفظ می‌کنند، ولی بهتر است که به کسر اول تلفظ شود.

 

[Sreanoosh]

اِستجاره / اِستیجار


این دو کلمه را نباید به‌جای هم به‌کار برد.
استجاره در عربی به معنای "پناه بردن" است (مستجر به معنای "پناهنده" و مجیر به معنای "پناه دهنده" با این کلمه از یک ریشه است).
بعضی آن را به‌معنای "اجاره کردن" به کار می‌برند و غلط است. در این معنی باید گفت استیجار (مستأجر به‌معنای "اجاره کننده" و موجر به‌معنای "اجاره دهنده" با این کلمه همریشه است) و به‌جای ترکیب غلط اجاره و استجاره باید گفت: اجاره و استیجار.

استعفا / استیفا


این دو کلمه را نباید با هم اشتباه کرد.
استعفا "درخواست کناره گرفتن از کار" است و استیفا به معنای "بازپس گرفتن به تمامی" یا "درخواست بازپس گرفتن (مال یا حق خود)" است، چنانکه مثلاً می‌گویند:
«کارگران برای استیفای حقوق خود اعتصاب کردند.»

 

[Sreanoosh]

استوانه / اسطوانه

اصل واژه استوانه فارسی است و اسطوانه معّرب آن است.
در متون قدیم بیشتر به‌صورت اسطوانه آمده است، ولی امروزه آن‌را با "ت" می‌نویسند و این البته درست‌تر است.


اسطبل / اصطبل

اصل این کلمه لاتینی است و املای آن به هر دو صورت اسطبل و اصطبل در متون فارسی و عربی به‌کار رفته و هر دو صحیح است.