آموزش ■‌ ساز دف ■

[HILDA]

مشاهده فایل‌پیوست 62648


حوزه جغرافیایی اصلی کاربرد دف، ناحیه کردستان است، ولیکن امروزه در بسیاری از مناطق دیگر ایران به کار می‌رود. در کردستان ساز مخصوصی مراسم ذکر دروایش طریقت قادریه دف است.

​

جایگاه دف در طبقه‌بندی سازها:​

در ”لغت‌نامه‌ی دهخدا“ دف در آلات ضربی بزمی و دارای بدنه‌ی کوتاه، طبقه‌بندی شده است.و در طبقه‌بندی امروزه، سازی است از خانواده‌ی سازهای دارای پوست (ممبرانوفون‌هاMemberanophones) که همراه ساز دایره در زیرشاخه‌ی پوست‌صداهای [= ممبرانوفون‌های] کوبه‌اییک طرفه (یک طرف باز) با بدنه‌ی قاب ‌مانند (طوقه‌ای)، طبقه‌بندی می‌شود. بر گرفته شده از کتاب دفتر اول ، آموزش دف نوازی از سری مشق عشق​

 

[HILDA]

مشاهده فایل‌پیوست 62649

یکی از مهمترین سازهای کوبه ای که از دیرباز معمول و متداول بوده است، دف می باشد که به لحاظ سادگی ساختمان و قداست، همیشه مورد توجه مردم بوده است. کلمه دف در اصل عبری است و معنی کوبیدن را می دهد. هرگاه سیر فرهنگی – اجتماعی دف را به عنوان یکی از ابتدائی‌ترین سازهای کوبه ای بنگریم به این نتیجه می رسیم که این ساز با صدای گیرایش هیچ‌گاه متعلق به فرهنگ یا مکان خاصی نبوده،

چرا که ردپای پیدایش و ساخت اولیه آن را به هیچ قوم یا ملیتی نمی توان نسبت داد.ساختن، نواختن و استفاده از این ساز همواره در فرهنگهای مختلف متداول بوده و در هر قوم با توجه به آداب و رسوم و سنتهای حاکم، کاربرد ویژه ای داشته است جایگاه دف در میان اقوام قبایل همواره متداول بوده است.

در برخی قبایل از دف به عنوان ساز اصلی در مجالس سور و شادی استفاده می شده است، حال آنکه در قومی دیگر استفاده از این ساز مخصوص مراسم جنگ و کارزار بوده و برخی دیگر آن را برای اجرای مراسم آئینی مذهبی مورد استفاده قرار می‌داده‌اند. در برخی قبایل رسم بر این بوده که برای دف قربانی کنند و یا در هنگام نواختن دف با قربانی کردن گوسفند نسبت به دف و نوازنده آن ادای احترام نمایند.

در هزاره سوم قبل از میلاد ساکنان دره نیل (مصر باستان) در معابد خود هر روز مراسم مذهبی را با صدای انسان و سازهای مختلف از جمله دایره های بزرگ در برابر خدایان متعدد خویش انجام می دادند. در حدود هزار و پانصد سال قبل از میلاد مسیح حضرت موسی نزد کاهنان مصری در علوم و موسیقی تعلیم دیده بود. در آن دوره همراه با سازهائی که نوازندگان می‌نواختند، سازی به نام توف که به احتمال زیاد همان دف می باشد همراهی می کرده است.

همچنین به گفته یکی از محققان ترک، در عروسی حضرت سلیمان و بلقیس دف نواخته می شده است. از نشانه های دیگر حضور دف در میان مردم نقشهای حجاری شده دسته ای از نوازندگان در خرابه های باستانی آسوره می باشد که در میان آنان سازهای گوناگون از جمله ساز دف به چشم می خورد که از نظر ساختمان تفاوت چندانی با دف امروز نداشته است. از دیگر آثار، نقش برجسته کاهنان معبدی است که همراه چند نفر دف نواز و چنگ نواز در حال هدیه کردن قربانی خود می باشند.

بر طبق روایاتی که از روزگاران کهن در ادبیات ایران باستان آمده است مراسم جشن نوروز و تحویل سال پارسیان در دوران شاهنشاهی هخامشیان و بعدها ساسانیان توسط نوای دف همراهی می شده است. در مزمور ۱۴۹ «مزامیر حضرت داوود» این طور آمده است: خداوند را ستایش نمائید … اسم او را به سرنا ستایش نمائید او را با رقص و دف و بربط تزمیر نمائید، … خدا را در قدس او تسبیح بخوانید او را با دف و رقص تسبیح بخوانید.​

 

[HILDA]

مشاهده فایل‌پیوست 62650

در ”برهان قاطع“ ذیل لغت دف می‌خوانیم:”دف به معنی چنبری باشد که پوست بر آن چسبانند و قوالان نوازند.“ در حاشیه‌ی برهان مصحح دکترمعین آمده است: ”به این معنی در عربی دُف (از آلات طرب) از عبری تَفْ (taf)، مشتق از تَفَفْ (tafaf)به معنی زد و کوبید، است“باز در همین حاشیه آمده است: ”دف واژه‌ی «سومری» است و در اصل دوب (dub) بوده است. دوب در زبان سومری به معنی لوحه وخط است. از این زبان وارد «اکدی» شده duppu و tuppu گردیده و از این زبان‌ها وارد «آرامی» شده،dup گردیده و نیز به معنی لوحه و صفحه گرفته شده. بعدها در زبان عربی دُف (dof) شده؛ و به معنیلوحه نیز به کار رفته است.“

آقای هوشنگ جاوید، پژوهشگر در زمینه‌ی مردم شناسی و موسیقی محلی، می‌گوید: ”دَپ (dap)، باتِر (bater)، دوب (dub)، دایره (dayere )، تبوراک (taburak) نام‌های ایرانی دف در قرونمختلف است و در فرهنگ موسیقایی جهان عرب از دف با نام‌های غربال، بَندیر، مِزهر، تریال و غیره یادشده است. لغت Adapo در زبان «بابل آشوری» معادل تَف آرامی و عبری است که همان دُف عربی،دَپ با ریشه‌ی فارسی و دف مصطلح امروزی است. این ساز کوبه‌ای، از کهن‌ترین آلات موسیقی درتمدن‌های باستانی است که، امروزه در موسیقی آیینی ایران نقش اساسی دارد.“​

 

[HILDA]

مشاهده فایل‌پیوست 62651


کشورهایی که ساز دف در آنجا رایج است: از این ساز در قاره آسیا بیش از مناطق دیگرجهان استفاده می کنند و هر کشوری به فراخور حال و هوای موسیقی خود، از آن استفاده می کنند. کشورهای شمال و شمال شرقی آسیا مثل:چین، ژاپن،تایلند،تایوان و …. کشورهای همسایه شمال شرقی کشور ما،کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق مثل: ازبکستان، ارمنستان، تاجیکستان، قرقیزستان و … در شرق ایران مثل: افغانستان، پاکستان و … کشورهای حاشیه خلیج فارس:بحرین، قطر، عمان و …

در غرب کشور ما: عربستان، عراق، کویت و در شمال غربی کشور:ترکیه و حتی در کشورهای اروپایی مانند:آلمان، جنوب اسپانیا و آمریکا نواختن دف رایج است؛ و تقریبا در همه این کشورها اصول دف نوازی یکسانی وجود دارد.

مگر در مواردی جزئی. مثلا در ازبکستان ساز را در بین دو پای خود می گذارند و با انگشتان دست به نواختن آن می پردازند. یا در عربستان با شیوه دیگری می نوازند که همراه با هلهله و شادی است. ولی آنچه که مسلم است این است که در مناطق دیگر، بخصوص اعراب با محدودیت ریتمی همراه است و نوازندگی آنها تنوع آنچنانی ندارد.

اما تنها کشوری که این ساز را به اوج و کمال خود رساند، کشور عزیزمان ایران می باشد؛بطوریکه یکی از سازهای ملی و ارکستری ما محسوب می شود و نت های آموزشی خاص خود دارد و به صورت اصولی آموزش داده می شود و تقریبا در همه مناطق ایران مورد استفاده قرار می گیرد. در مشهد خراسان که به خاطر مهاجرت کردها مخصوصا کردهای قوچان، از ساز دف هم در موسیقی شان استفاده می کنند؛ بطوریکه در موسیقی فولکلور خراسانی هم از ساز دف استفاده می شود.در مناطق شمال ایران، در گیلان و مازندران هم از ساز دف استفاده می شود که باز از مهاجرت کردها تاثیر پذیرفته است که در برخی از مناطق گیلان سکنی گزیدند

مثل:تالش،گالش، ماسال، رودبار و … که در موسیقی شان از آن استفاده می کنند.

در مناطق مرکزی ایران همچون تهران،اصفهان،کرمان،شیراز و…از دف به شیوه های مختلف استفاده می کنند و در مناطقی چون اهواز و آبادان نوعی سنت و عرف حاکم است که اگر شخص در دریا غرق شود،عده ای دف نواز در کنار ساحل شروع به نواختن دف می کنند؛زیرا معتقدند که از آن طریق جنازه فرد غرق شده از آب بیرون خواهد آمد. اما آنجا که دف به اوج بلوغ و بلندای شان خود رسیده است کردستان و کرمانشاه است که نام این دو چنان با هم عجین شده که هرکدام یادآور نام دیگری است: دف و کرد.​

 

[HILDA]

مشاهده فایل‌پیوست 62652

دف خورشیدی پوست این دف مانند پوستی که در مدل الیت دف حبیبی به کار می رود، دارای دانه های برجسته ای است که به نوازنده دف اجازه می دهد افکت های خاص صوتی را بنا به سلیقه به سبک نوازندگی خود اضافه کند. دف حبیبی مدل خورشیدی مانند دف های الیت و ساده حبیبی، در چهار سایز ۴/۴ یا استاندارد، سه چهارم، دو چهارم و یک چهارم (با قطر کمانه های به ترتیب ۵۳، ۵۰، ۴۴ و ۳۵ سانتی متر) ساخته می شود.

پوست مصنوعی استفاده شده بر روی کمانه این دف، از نوع بسیار باکیفیت است و خصوصیت آن مقاومت بالا در برابر عوامل محیطی مثل رطوبت یا تغییر دما (سرما و گرما) و حفظ کوک و کیفیت صوتی ساز است. رنگ آمیزی جدید کمانه ساز که متناسب با رنگ و طرح پوست انجام شده است از دیگر ویژگی های سری جدید دف حبیبی خورشیدی است. حلقه های زنجیری این دف از فلز مرغوب تهیه شده اند و به خوبی به یکدیگر وصل شده اند تا افکت صوتی حاصل از تکان خوردن آنها، به مطلوب ترین شکل ممکن حاصل شود. هنگام خرید دف توجه فرمایید که هولوگرام حبیبی و برچسب سریال مخصوص ساز در داخل کمانه و نزدیک به شستی نصب شده و قابل مشاهده است.​

 

[HILDA]

مشاهده فایل‌پیوست 62653

دف کوکی (که به نام دف حدادی نیز شناخته می شود) دارای قطر ۵۳ سانت، پهنای کمه ۵.۶ سانتی متر و وزنی در حدود ۷۷۰ گرم است. کمانه این دف از نوع دو تکه یا اصطلاحاً دو کمه است، یعنی از دو چوب که بر روی هم پرس شده اند تشکیل شده است.

چوب استفاده شده برای ساخت کمانه در دف با قابلیت کوک، چوب آیوس آفریقایی است که از خاصیت کشسانی بسیار خوبی برخوردار است و مقاومت بالا و وزن سبکی دارد. قسمت انگشتانه این دف، بصورت یک فرورفتگی ساده بر روی خود کمه ایجاد شده است و با نداشتن بخشی اضافی، موجب یکپارچگی بصری این ساز شده است.

آوازه دف کوکی، از نوع شیب دار در انتهای کمه قرار دارد. هم چنین زنجیرها در ۳ سانتی متری پوست داخل کمانه نصب شده اند که از نظر فاصله، به هنرجویان نوآموز کمک می کند تا در تمرین های اولیه از تولید صداهای اضافی جلوگیری کنند، و هم چنین پر بودن و محکم بودن این زنجیرها، برای دف نوازان حرفه ای یک مزیت محسوب می شود.

دف رکوردینگ از ساخته های کارگاه استاد مسعود حبیبی است. این دف از حرفه ای ترین مدل هایی است که برای نوازندگان جدی و حرفه ای دف در نظر گرفته شده است. خصوصیات ساختاری و صدایی این دف، استفاده از آن را برای فعالیت های حرفه ای موسیقی، اعم از اجراهای زنده بصورت تک نوازی و یا گروه نوازی و هم چنین برای ضبط های استودیویی ممکن و مناسب می سازد.

دف حبیبی رکوردینگ در دو سایز ۴/۴ و ¾ ساخته می شود که نوع بزرگتر آن دارای کمانه ای با قطر ۵۳ سانتی متر و نوع کوچک تر کمانه ای با قطر ۵۰ سانتی متر دارد. کمانه این دف نسبت به سایر مدل های دف حبیبی، پهنای بیشتری دارد.

پهنای کمانه در این دف ۵.۵ سانتی متر است که باعث حجم صدایی بیشتر آن شده و استفاده از این ساز را در ارکسترهای بزرگتر و در کنار صدای سایر سازها امکان پذیر می کند. هم چنین این کمانه از چوب مرغوب و به صورت چهل تکه و سبک ساخته شده است تا دف نوازان حرفه ای بتوانند در اجرای تکنیک های خاص و نوازندگی های سریع با آزادی عمل بیشتری از آن استفاده کنند.

پوست این دف از نوع مصنوعی است و دارای برجستگی های ریزی است که نوازنده می تواند از این خاصیت به سلیقه خود در ایجاد صدایی متفاوت از ساز بهره ببرد. حلقه های نصب شده داخل کمانه، از نوع مطلوبی از فلز انتخاب شده اند تا طنین خاصی را به صدای این دف اضافه کنند.​

 

[HILDA]

مشاهده فایل‌پیوست 62654

دف کیوان ۳/۴ با ابعاد کوچک تری نسبت به سایز اصلی یا ۴/۴ دف ساخته می شود و از نظر وزنی نسبت به دف های سایز اصلی سبک تر است. این دف برای نوازندگان سنین پایین (۹ تا ۱۶) سال در نظر گرفته شده است.

به هنرجویان نوجوان اجازه می دهد که با سهولت بیشتری روی یادگیری مهارت های گوناگون دف کار کنند. پهنای کمانه این دف استاندارد است و با تدابیری که حین ساخت آن اندیشیده شده،

وزن کلی ساز کاهش قابل توجهی داشته است. پوست مصنوعی دف ۳/۴ کیوان از کیفیت بالایی برخوردار است و می تواند برای دوره ۳-۴ ساله با کمترین افت، پاسخگوی نیاز نوازنده باشد. شستی این دف فرورفتگی عمیق تری دارد تا انگشت شست نوازنده هنگام نوازندگی به راحتی داخل آن بنشیند و کنترل لازم حین نوازندگی به وجود بیاید.​