تاریخ وفرهنگ جشن شهریورگان

[حدیثه خانم]

جشن شهریورگان؛ زادروز کوروش کبیر و روز پدر در ایران باستان

شهریورگان از زیباترین جشن‌های ایران باستان، روز مرگ مانی پیامبر، تولد کوروش کبیر و روز پدر ایرانی است.
جشن شهریورگان، از جمله جشن‌های دوازده‌گانه سال و یکی از جشن‌های آتش در ایران باستان است. آیینی ملی و کهن که با حمله اعراب، اهمیتش را در تاریخ ایران از دست داد‌.

 

[حدیثه خانم]

شهریورگان را مصادف با جان‌باختن مانی نقاش،‌ پیامبر صلح‌جوی ایرانی و عروج او به سوی نور اهورامزدا می‌دانند و آن را گرامی می‌دارند. این روز، روز تولد داراب شاهنامه است که به احتمال ضعیفی او را همان کوروش، پادشاه بزرگ هخامنشی معرفی کرده و زادروزش را جشن می‌گیرند.
شهریورگان به‌معنای شهریاری بر اراده و نفس،‌ روز پدر ایرانی نیز نام‌گذاری شده و زرتشتیان نیز، این روز را روز پدر دانسته و مقام و منزلت پدران را ستایش می‌کنند.

 

[حدیثه خانم]

شهریورگان از زیباترین جشن‌های دوازده‌گانه سال ایرانیان باستان به شمار می‌آید که از جمله جشن‌های آتش است و به «آذر جشن» نیز شهرت دارد.
شهریور که در تقویم زرتشتی، چهارمین روز ماه و ششمین ماه سال را به نامش نام‌گذاری‌ کرده‌اند، یکی از ۶ امشاسپند ایزد، نگهبان فلزات، نماد فرمانروایی نیرومند الهی و فرشته مهربانی و جوانمردی لقب دارد.
ایرانیان این روز را گرامی داشته و جشنی را موسوم به «جشن شهریورگان» در این تاریخ برگزار می‌کردند. هریک در خانه‌هایشان آتشی افروخته و پس از نیایش و ستایش پروردگار، گرد هم جمع آمده و این روز را با صرف خوراکی در کنار یکدیگر جشن می‌گرفتند.
از سویی دیگر و با توجه به صفات پاک فرشته شهریور که نماد رحم و مروت و مظهر قدرت و توانگری است؛ مردم این روز را با احسان و اطعام فقرا و حضور و عرض تبریک و شادباش، در پیشگاه پادشاهان دادگر که نماینده سلطنت آسمانی‌اند، می‌گذراندند.

جشن شهریورگان برای کشاورزان نیز حائز اهمیت بوده است و آنان به شکرانه برداشت محصول و آماده‌سازی زمین برای کشت پاییزی، با نیایش به درگاه اهورا مزدا،‌ این روز را به جشن و سرور و پایکوبی به شب می‌رساندند.

شهریورگان برخلاف برخی دیگر از جشن‌های آتش چون جشن سده و چهارشنبه سوری که جنبه ملی داشته‌اند،‌ بیشتر جنبه‌ای مذهبی داشت و در کنار اعتقادات عامه با آمیزه‌هایی از سنن دینی همراه بود. سنتی که در گذر زمان رنگ باخته است.

 

[حدیثه خانم]

واژه شهریور در اوستا به گونه خشتروئیریه (Khshathra-Vairya) ذکر شده که در زبان پهلوی به خشتور یا شتریور (Shatrivar) و در زبان پارسی به شهریور (شهریاری نیرومند) برگردانده شد.
بخش اول واژه «خشتر» به‌معنای کشور و شهریاری و پادشاهی و بخش دوم «وئیریه» را به‌معنای آرزو‌شده ترجمه می‌کنند و مفهوم کلی این واژه را پادشاهی یا کشور آرزو شده (شهریاری آرزو) و در مفهوم عام، مجاز از بهشت می‌دانند.

در میان ۶ ایزد و ملائک یا امشاسپندان دین زرتشت، شهریور بعد از بهمن،‌ در مقام دوم مرتبه و مقام قرار دارد. از آنجایی که هریک از امشاسپندان،‌ دارای دو وجه مادی و زمینی یا معنوی و ماورایی هستند.
این واژه به قدرت و شهریاری مطلقه اهورا مزدا اشاره داشته و در صورت زمینی و مادی خود، نگهبان و سرپرست فلزات، جنگ‌ابزارها و سلاح‌ها در جهان است.
به عبارت دیگر، شهریور روز را به نام امشاسپند توانای خشترا یا شهریور نام‌گذاری کرده‌اند. فرشته‌ای که مظهر سلطنت آسمانی و قدرت رحمانی و همیشه خواهان فر و بزرگی و نیرومندی است. فرشته رحم ومروت که دستگیر بینوایان و نیازمندان بوده و پادشاهان دادگر را نیز تحت حمایت و اقتدار خود دارد؛ اما در جهان مادی، ‌این فرشته را نگهبان زر و سیم و فلزات دیگر می‌دانستند.

نام شهریور همچنین، تقریبا به‌معنای شهر و شهریاری (شهرداری) آرمانی و شایسته به کار برده می‌شود. اندیشه و آرمانی که در نگاه برخی، خاستگاه نظریه‌های افلاطون و فارابی در زمینه آرمان‌شهر یا مدینه فاضله بود و در همین معنا،‌ چندین مرتبه در گات‌ها زرتشت از آن نام برده شد؛ اما بعدها و در اوستای نو، به آن تشخص داده و به پیکر یکی از امشاسپندان درمی‌آورند.

ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه، واژه شهریور را معادل دوستی و آرزو دانسته و شهریور را فرشته‌ای موکل بر گوهرها و جواهرات هفت‌گانه چون طلا و نقره و دیگر فلزات معرفی می‌کند.

علاوه بر معانی ذکر شده، شهریور به‌معنای شهریاری بر اراده و نفس نیز به کار برده می‌شود و از امشاسپندان مردگونه اوستا است.

 

[حدیثه خانم]

جشن شهریورگان مبارک