ادیان و فقه دین هندو

[جوجـــه طـــلا]

«ورونا»، از دیگر خدایان آسمانی ریگ ودا است که همواره در کنار «میترا» آمده. برخی این خدا و این واژه را با «اورانوس» معادل گرفته‌اند. این خدا پادشاه جهان بود و سلطان آسمان پر ستاره و نازل‌کننده باران به شمار می‌رفت. اما به تدریج، با مطرح شدن «ایندرا» (خدای رعد) این مقام از او گرفته شد و «ورونا» به خدای اقیانوس نزول رتبه یافت. «ورونا» حامی مبانی اخلاقی نیز هست. او گنه‌کاران را در دام خود گرفتار می‌کند، آنها را مجازات می‌کند و یا مورد عفو قرار می‌دهد.
«ورونا» در تصاویر، به صورت مردی با چهره‌ای روشن و پوست سفید، سوار بر یک جانور خارق‌العاده دریایی ترسیم شده است. این جانور که «مَکَرَ» (Makara) نام دارد، حیوانی است که سر و دو پای جلوی او به صورت گوزن است و دمی چون ماهی دارد. کمندی در دست اوست. او بیشتر از جانب ماهی‌گیران و اغلب در ایّام قحطی، مورد پرستش قرار می‌گرفته. امروزه پرستش «ورونا» منسوخ گشته و تمثال او ساخته نمی‌شود

 

[جوجـــه طـــلا]

«آریامن» و «داکشا» در دومین طبقه از خدایان گروه اصلی قرار دارند. «آریامن» رب‌النوع سلحشوری و جوان‌مردی و ضامن پاس‌داری از موازین و شئونات جامعه است. این خدا مسئول تنظیم معاهدات ازدواج، رسوم مهمان‌نوازی، آداب جوان‌مردی و حفظ سنن و قوانین دینی است. به طور خلاصه، «آریامن» تنظیم‌کننده اجرای مناسک از لحاظ اجتماعی آن است، در حالی که «داکشا» به شیوه اجرای عملی و ابعاد سحر و جادو در اجتماع نظارت دارد.
«داکشا» تجلّی توانایی کاهنی است که مناسک و آیین‌های دینی را به نحو مؤثری برگزار می‌نماید و ارتباط با خدایان را میسّر می‌سازد. ... «داکشا» در نقطه مقابل «آریامن» به حساب می‌آید. «آریامن» تجسّم مناسک اجتماعی، یعنی رابطه انسان‌ها با یکدیگر است، در حالی که «داکشا» راه و رسم پیچیده و سحرآمیز، یعنی هنر خلّاقه‌ای است که مسیر ارتباط با خدایان است.

 

[جوجـــه طـــلا]

«بهاگَ» و «امشا» نیز در زمره خدایان آسمانی گروهی اصلی قرار دارند. این دو خدا به نوعی به رازقیّت و رزّاق بودن معروف بوده‌اند. به عبارتی واضح‌تر، اوّلی روزی مقدّر و سهم مقدّر را می‌دهد و دومی روزی و سهم ناگهانی را.
در سحرگاهان، به درگاه «بهگَ» دست دعا بلند می‌کنیم. اوست قادر، فاتح، فرزند آدی تیا، بخشاینده، که فقیر و غنی و حتی شاهان از او طلب سهم خویش می‌کنند. ما را هدایت کن ای بهگَ!... ثنای ما بشنو، ای بهگَ و به ما ثروت ارزانی کن! بر تعداد گاوها و اسب‌های ما بیفزا! باشد که در جوانی و مردی، ثروتمند و قوی باشیم

 

[جوجـــه طـــلا]

همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، «بهگَ» خدای مقسّم روزی‌ها و سهم افراد است و مردمان برای افزایش سهم خود از مواهب مادی عالم، دست به دامن این خدا می‌شدند. در کنار این خدای مقسّم روزی، «امشا» قرار دارد که در واقع، سهم‌های ناگهانی مانند غنیمت و اموالی را که به صورت شانس و اتفاق به دست می‌آید، میان افراد تقسیم می‌نماید.
خدایان آسمانی فرعی: اینان به سه دسته دوتایی منقسم می‌شوند:
1. تواشتری و ساویتری: «تواشتری» مظهر صنعتگری و اسلحه‌سازی است و «ساویتری» مظهر، نماد و معبود اسلحه سحرآمیز و یا قدرت کلام. بدین‌روی، «تواشتری» را عنصری اساسی در امنیت و پیشرفت به شمار می‌آورند. او را خالق آذرخش و آذرخش را یکی از سلاح‌های خدایان معرفی می‌نمایند. «تواشتری» را عطاکننده طول عمر و برکت می‌دانند، کسی که زن و مرد را برای یکدیگر شکل می‌دهد و همو که منی را در رحم سامان می‌دهد و به اشکال گوناگون انسان و حیوان در می‌آورد. این خدا حتی شکل‌دهنده برخی دیگر از خدایان مثل «آگنی» (خدای آتش) دانسته شده و از ازدواج دختر این خدا با مردی، «آشوین‌ها» (خدایان کشاورزی) پدید آمده‌اند. البته از این خدا علاوه بر خدایان مذکور، خدایان دیگری نیز پدید آمده‌اند.

 

[جوجـــه طـــلا]

«ساویتری» نیروی سخن و معجزه کلام خدایان است. در واقع، در ادیان و آیین‌های مختلف، نیروی کلام خدا یا خدایان یکی از نکات قابل توجه‌ای است که مورد عنایت ویژه قرار گرفته.
2. پوسان و سکرا: «پوسان» بیشتر به سبب صفت محافظت از گله و رمه شهرت یافته است. او در اصل، محافظ انسان‌ها در روی کره خاک است و جوامع انسانی را از آسیب محفوظ می‌دارد. او انسان‌ها را در جاده‌ها هدایت می‌کند و اشیا و حیوانات گم‌شده را بازمی‌یابد. از این‌رو، جادوگران و ساحرانی که با این مقوله در ارتباطند او را عبادت می‌کنند. این خدا را با ازدواج و حاصل‌خیری نیز مرتبط می‌دارند.
«سکرا» مظهر شجاعت و نشان‌دهنده این حقیقت است که در جنگ و برخی حالات، که در زندگی رخ می‌دهد، بی‌رحمی مورد نیاز است. او نماد روح قهرمانی و شجاعت در میان جنگاوران و به صفات فاتحان موصوف است. از این‌روست که در «وداها» دایم «سومه» می‌نوشد و از خود بی‌خود می‌شود و به کارهای متهوّرانه می‌پردازد.

 

[جوجـــه طـــلا]

3. ویواسوات و ویشنو: «ویواسوات» بر اعمال نیاکان نظارت دارد و عقل و خرد نیاکان از طریق او بر زمین نازل می‌شود. در ریگ ودا، این خدا پدر «یامه» (Yama)، خدای وادی مردگان، خوانده شده است.30 به هر حال،این خدا در دیدگاه آیین ودایی از جایگاه و مرتبتی خاص برخوردار است. علاوه بر «یامه»، خدایان دیگری را نیز به او نسبت می‌دهند.31
«ویشنو» خدای فرعی عهد ودایی، در دوران باستانی هندو مورد توجه قرار می‌گرفت. ولی اجمالاً در دوران آیین ودایی، این خدا را محافظ کائنات می‌خواندند.
خدایان فردی: در میان خدایان آسمانی، تعدادی از خدایان نیز وجود دارند که به آنها «خدایان فردی» گفته می‌شود: «دیائوس» (Dyaus)، «سوریا» (Surya)، «آشوین‌ها» (Usvins)، «اوشاس» (Usas).

 

[جوجـــه طـــلا]

«دیائوس» از قدیمی‌ترین خدایان ودایی است.32 اورا خدای آسمانی می‌دانند و با القاب خاصی مثل پدر آسمانی معرفی می‌نمایند. این خدا را رومیان با نام «ژوپیتر» و در زبان یونانی، با نام «زئوس» می‌شناسند.33
نور و رنگ برق، و قوّه حاصل‌خیزی نهفته در باران، همه از اوست. همسر او پریتوی (الهه مادر و خدای طبیعت) است که با الهه یونانی قابل انطباق است. به این زوج، اصطلاحا «Dyava Prthivi» می‌گویند که به معنای «پدر و مادر جهانی» است و خدایان و انسان‌ها را زاییده این دو می‌دانند.34
این خدا به تدریج، از مقام خدایی پایین آمد و به درجه پدیده‌های آسمانی همچون روشنایی روز تنزّل یافت و به جای این خدا، «وارونا» مطرح گردید.

 

[جوجـــه طـــلا]

«سوریا» همکار «وارونا» است. این خدا، که «خدای خورشید» خوانده می‌شود،36 از یک‌سو، با جسم فیزیکیخورشید، که تجلّی عظمت آتش الهی است، انطباق دارد، و از سوی دیگر، منبع و منشأ نور، گرما، حیات و معرفت است. اِشراف «سوریا» به جهان، با بروج دوازده‌گانه خورشید در طول سال نسبت دارد. در واقع، آدی تیاهای دوازده‌گانه نماینده‌های او در طول سال هستند.37 برای هر یک از خدایان، از جمله این خدا، اوصافی ذکر می‌شود و بر اساس این اوصاف، تماثیلی برای آنها ساخته شده، مورد عبادت قرار می‌گیرند که در نوع خود، قابل توجهند.38
«آشوین‌ها» از واژه «آشو» به معنای اسب گرفته شده است. علت اینکه این خدایان را «آشو» می‌نامد، وجود سر اسب مانند این خدایان است. در اساطیر و حکایات هند، داستان‌هایی درباره این خدایان وجود دارد که سرّ این نام‌گذاری را آشکار می‌سازد. بر اساس این حکایات، یکی از موجودات الوهی نمی‌توانست حرارت خورشید را تحمّل نماید. از این‌رو، جای خود را به سایه داد و برای در امان ماندن از نور به داخل جنگل‌ها رفت. «سوریا» (خدای خورشید) با چشم تیزبینی که داشت، در آن میان او را یافت و سپس خود را به شکل یک اسب بر او متجلّی ساخت و با او درآمیخت. محصول این کار پدیدآمدن دو فرزند است با نام «آشوین» که خدای کشاورزی و باروری است.

 

[جوجـــه طـــلا]

«اوشاس» در ریگ ودا الهه سحرگاهان است و به صورت زنی جوان و زیبا توصیف شده است. او هر روز صبح، جسم زیبای خود را برای نظاره جهانیان عرضه می‌دارد. او همیشه جوان و زیبا و بیدارکننده همه موجودات است. همه کائنات با نور و طراوت او از خواب برمی‌خیزند و طعم نور را می‌چشند. «اوشاس» الهه برکت‌زاست که با نور و ثروت مقارن است.
گاو در هند، موجود مقدّس است و بقای مردم تا حدّ زیادی بسته به شیر اوست. «اوشاس» را مادر گاوها نامیده‌اند که سینه‌های سپید و نورانی‌اش را عریان می‌کند تا انسان‌ها از انوار حیات‌بخش و جلوه‌های زیبای آن بهره‌مند شوند.40
این الهه چندان با سخاوت نیست؛ زیرا گنه‌کاران را مجازات می‌کند و با تیرهای خود، جان انسان‌ها را می‌گیرد و چون با طلوع خود، گذشت یک روز را اعلان می‌نماید، در حقیقت، یادآور نزدیکی مرگ است و خبر از کوتاهی عمر می‌دهد. بر این اساس، مردم برای طول عمر، دست به دامان او می‌شوند و برای خرسندی او، به نذر و قربانی و دعا می‌پردازند

 

[جوجـــه طـــلا]

خدایان برزخی:41 در این گروه، خدایانی همچون«ایندرا» (Indra)، «آپام ناپات» (Apâmnapât)، «ماتاریشوا» (Matarisva)، «رودرَ» (Rudra)، «وایوواتا» (Vâyuvâtah)، «پارجانیا» (Parjanaya) و «آپا» (Apâh) قرار دارند.
«ایندرا» یکی از خدایان بسیار محبوب «ریگ ودا» است، به گونه‌ای که بیش از یک چهارم سرودهای این متن مقدّس درباره این خدا نوشته شده است. او پیش از هر چیز، خدای طوفان و رعد و برق است. سلاح او را «وجرا» (vajra) یعنی رعد گویند و این سلاح مطلقا بدو تعلق گرفته است... .42
در بین خدایان زمینی، با خدایانی همچون «پریتی‌وی» (PrthivÎ)، «آگنی» (Agni)، «بری‌هاسپاتی» (Brhaspati) و «سومه» (Soma) مواجه می‌شویم.43
تا بدین‌جا، مهم‌ترین خدایان مطرح در دوره ودایی ذکر شدند، اگرچه غیر اینها، خدایان دیگری نیز وجود دارند که این مقال، جای پرداختن به آنها و نقش و جایگاه آنان در نظام الهیّاتی هندو نیست.