ادیان و فقه دین هندو

[جوجـــه طـــلا]

در 1917 یک باستان‌شناس هندی در محلی به نام «مهونجودارو» (Mohenjodaro) (تپه مردگان) در درّه لرکنه (Larkana) در سند، چاقویی باستانی پیدا کرد. با حفاری‌هایی که در 1922 شد، چند مهر سنگی، همانند آنهایی که در جای دیگری به نام «هرپا» (Harapa) پیدا شده بودند، به دست آمد. حفاری‌های دیگر دلیل روشن‌تری درباره زندگی اجتماعی و با برنامه شهرهایی که دست‌کم تاریخ آنها به 2500 ق.م می‌رسید، به دست آمد.10
کاوش‌های باستان‌شناسان و کشف سکّه‌ها، مُهرها و پیکره‌های گوناگون نشان داد: مردمان هند در آن دوران ـ یعنی گروهی که با نام «دِراویدی» (Dravidian) شناخته می‌شدند و در فاصله سال‌های 4000 تا 2500 قبل از میلاد به آن سرزمین راه یافته بودند ـ خالق تمدّنی درخشان بودند که در دره «ایندوس» (Indus) و شهرهای بزرگ «هرپه» و «مهنجودارو» شکل گرفت. از این تمدّن تاکنون آثار نوشته شده‌ای یافته نشده است، اما بقایای باستانی این دو شهر، از آیین دراویدی، که به نوعی خاستگاه خدایان و کیش بعدی هند است، سخن می‌گوید.

 

[جوجـــه طـــلا]

دیدگاه این افراد درباره خدا قابل توجه است؛ در یک تحلیل ساده، این افراد با زندگی کشاورزی روزگار می‌گذراندند. از این‌رو، خدایانی را نیایش می‌کردند که به گونه‌ای با باروری و حاصل‌خیزی پیوند داشتند.
در این کیش، دو عنصر اساسی مورد توجه قرار می‌گرفت: نخست نیایش آلت نرینگی که نمونه‌هایی از آثار آن در مهرهای یافت شده در «هرپه» دیده می‌شود و نشان‌دهنده خدایی چهار زانو نشسته است که شاخ «ورزاو»12 نماد جهانی بارورسازی را بر سر نهاده است. دوم کیش توجه به خدای بانوی مادر، که نمونه‌های یافت شده آن در «هرپه» آن را تأیید می‌کند؛ و از این شمار مهرهایی است که تصاویر آن نشان‌دهنده رویش گیاه از رحم خدایی ماده یا خدا بانویی عریان است که در برابر او، انسان را قربانی می‌کنند.

 

[جوجـــه طـــلا]

در این دوران، تکریم گیاهان و جانورانِ خاصی رواج داشت؛ یعنی نوعی توتم‌پرستی (Totemism) و فیتشیسم (Fitishism) نیز دیده می‌شود.14 لازم به ذکر است که این فرهنگ و آیین پیش از هجوم آریاییان، در سرزمین هند وجود داشت و ـ همان‌گونه که اشاره شد ـ در عقاید افراد بعدی ساکن آن سرزمین، نقش داشت.
به طور کلی، می‌توان گفت: این افراد به نوعی طبیعت‌پرستی15 همّت گماشته و نمادهای طبیعی را برایپرستش خود برگزیده بودند. شایان ذکر است که در این دوران، نمادهایی که حاکی از باروری و تکثیر تلقّی می‌شدند (همانند نمادهای احلیلی = آلت نرینگی و مادینگی) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بودند و پیکره‌ها و تماثیل و مُهرهای موجود از این حقیقت حکایت دارند.

 

[جوجـــه طـــلا]

2. دین ودایی (1500ـ 500 ق.م)
از 1700 سال قبل از میلاد، آریاییان، فاتحان جدید سرزمین هند، تمدّن دره «ایندوس» را نابود کردند و با خود، دین و آیینی آوردند که قریب هزار سال در این سرزمین غالب بود. آریاییان به دلیل جنگاوری و مهارت‌های رزمی که داشتند، بومیان آن دیار را مغلوب ساختند و فرهگ و تمدّنی دیگر در آن دیار حاکم گردانیدند،16 و این آغازی بود بر دوران ودایی در سرزمین هند.
دوره دین ودایی خود به سه مرحله خُرد تقسیم می‌شود که بررسی دیدگاه‌های مردم در این مراحل، در ترسیم دیدگاه این افراد راجع به خدا مؤثر است. بدین‌روی، بجاست این سه مرحله را با دقت بیشتری مورد نظر قرار دهیم:
الف. ورود آریایی‌ها: آریایی‌ها به دلایلی، مجبور به مهاجرت از سیبری روسیه شدند. آنها نخست به دو گروه تقسیم شدند: گروهی به سوی اروپا و گروهی به سوی آسیا حرکت کردند. گروه آسیایی در افغانستان انشعاب یافت و به دو گروه دیگر تقسیم شد: عده‌ای به طرف ایران و عده‌ای دیگر به طرف هند رفتند. در این دوران (1500 ق.م)، در ایران، دین زرتشت و در هند، آیین ودایی ظهور کرد. به دلیل آنکه آریاییان مردمانی بلندقامت و قوی بودند، نیز اسب را رام می‌کردند و در جنگ‌ها و کارهای خود از آن استفاده می‌بردند، بر اقوام بومی پیروز شدند و آراء و عقاید خود را بر آنان تحمیل کردند. آریاییان آراء و عقاید و افکارشان را در قالب وداها ریختند و آنها را در میان بومیان هِند نفوذ دادند تا اینکه آیین ودایی را پایه‌گذاری کردند. از آن دوران، «وداها» جزو مقدّس‌ترین متون تلقّی شده که کهن‌ترین بخش آن، ریگ ودا است.

 

[جوجـــه طـــلا]

ریگ ودا (1300 ق.م ـ 800 ق.م)، 1028 سرود و شعر درباره اسطوره‌ها و خدایان گوناگون است. به تدریج، آیین قربانی نزد هندوها رواج پیدا کرد. بنابراین، در دو کتاب سومه ودا، که دارای 1984 بیت و سطر است، و یجور ودا، که حاوی 1875 (یا 1810) بیت است، آیین و چگونگی قربانی، به ویژه تهیه و تدارک عصاره گیاه مقدّس و سوزاندن آن جمع‌آوری شده است.
فلسفه قربانی، به این موضوع برمی‌گشت که هر گروهی خدایی برای خود انتخاب کرده بودند. از این‌رو، برای به دست آوردن دل خدایان، قربانی می‌کردند. این قربانی شکل‌های گوناگونی (مانند سوزاندن گیاهی خاص، ریختن غذایی خاص، یا ریختن خونِ موجودی) داشت.

 

[جوجـــه طـــلا]

کتاب یجور ودا، تکمله سومه ودا است. بعدها آیین‌هایی در درون خانواده‌ها به وجود آمد. از سوی دیگر، سحر و جادو نیز، که به زندگی فردی مرتبط بود، رواج یافت که چگونگی و کیفیت آن در کتابی به نام أَتْهَروَ ودا گردآوری شد. اتهرو ودا (شامل 5977 بیت) در واقع، مکمّل ریگ ودا است؛ زیرا ریگ ودا به خدایان آسمانی می‌پردازد و اتهرو ودا به اهریمنان و نیروهای شیطانی روی زمین. در حقیقت، در این کتاب راه و رسم به خدمت گرفتن و تسلیم کردن این خدایان ارائه شده است. لازم به ذکر است که در این دوران، کیهان‌شناسی و مباحث مربوط به خلقت آسمان‌ها و زمین مطرح گردیده و دیدگاه‌های جهان‌شناختی آیین هندو شکل خاصی یافته است.

 

[جوجـــه طـــلا]

ریگ ودا ودای منظوم و سومه ودا، ودای آهنگ‌ها و یجور ودا، ودای منثور (و قسمتی منظوم) و اتهرو ودا، ودای وردهای جادویی است.
مراد از «وداها» به طور کلی، سمیتاهای ودایی، مجموعه‌های نیایش و آیات آیینی است؛ پهلوانان اصلی خدایان و انگیزه مکرّر پرستندگان فرو نشاندن خشم آنان است... . آریایی‌های ودایی به گروه‌های متفاوتی تقسیم می‌شدند، ولی با پرستش عمومی خدایان گرد هم می‌آمدند. به نظر آنان، زندگی انسان در دست خدایان بود، که کشته شود یا به مقامی هم‌سنگ خدایان برسد.

 

[جوجـــه طـــلا]

در این دوران، هرچند در وداها اشاره‌هایی راجع به وجود خدای واحد دیده می‌شود، ولی با این حال، پرستش خدایان متعدد و تلاش برای تسکین و جلب رضایت آنان، به وفور دیده می‌شود. در این دوران، در واقع به نوعی، شرک حاکم بر عقاید هندوها بود. «وداها» کیهان را به سه طبقه آسمان و جوّ و زمین تقسیم می‌کردند و معتقد بودند: در هر یک از این اقلیم‌ها و سرزمین‌ها، حاکمان و خدایان خاصی وجود دارد. به دیگر سخن، خدایان عصر ودایی، خدایانی آسمانی، جوّی و زمینی بودند. خدایان آسمانی در مقام اصل و حقیقت روحانی عالم قرار دارند؛ خدایان جوّی نیروهای حاکم و قوای اجرایی قوانین هستند؛ و خدایان زمینی ضامن وفور نعمات دنیوی هستند.2021

 

[جوجـــه طـــلا]

خدایان آسمانی، که در «وداها» مطرح شده و هندوهای آن دوره به آنها اعتقاد داشتند، به دو دسته فردی و گروهی (آدی‌تیاها) تقسیم می‌شدند. خدایان گروهی22همگی فرزندان «آدی تا» (الهه بزرگ) هستند. «آدی تیا» به آسمان بی‌انتهای شب و گستره بی‌پایان فضا نسبت داده شده و معادل آن فرض شده است. آدی تیاها با اسامی گوناگونی که معرّف صفات ایشان است، نامیده می‌شدند؛ مثل درخشان، ژرف، زرّین، پاک، معصوم، گرداننده نظام کیهان.
درباره تعداد این خدایان، اختلاف‌نظر وجود دارد. ریگ ودا تعداد آنها را شش خدا ذکر کرده و اتهرو ودا آنها را هشت و در برخی تفاسیر، وداها (برهماناها)، تعداد آنها را دوازده آدی تیا دانسته که مطابق ماه‌های سال است و الهه مادر در مرکز قرار می‌گیرد و خدایان آسمانی در اطراف او واقع می‌شوند.

 

[جوجـــه طـــلا]

خدایان آسمانی یا «آدی تیا»ها به دو گروه اصلی و فرعی منقسم شده‌اند:
خدایان آسمانی اصلی: اینان عبارتند از: «میترا» (Mitra)، «آریامن» (Aryaman)، «بهاگَ» (Behaga)، «وارونا» (Varuna)، «داکشا» (Daksa)، و «آمشا» (Amesa).
از دیگر سو، خدایان آسمانی گروهی فرعی عبارتند از: «تواشتری» (Tvastry)، «پوشان» (pusan)، «وی‌واسوات» (Vivasvat)، «سَویتری» (Savitri)، «سکرا» (Sakra) و «ویشنو» (Visnu).
«میترا» از خدایان مهم ریگ ودا است که او را همراه با «وارونا» به عنوان فرمانروای آسمانی و حاکم بر عرش می‌خوانند.
ای «میترا» و «وارونا»! ای فرمانروایان آسمانی که بر عرش مقدّس حکم می‌رانید و روشنایی نور را نظاره می‌کنید و با ابرهای رنگارنگ خویش، در دل رعد و برق ظاهر می‌شوید و با معجزات خدایی خود، آسمان را به بارش درمی‌آورید!...24
«میترا» در اصل، از جمله خدایان آریایی است که در نقاط گوناگون مطرح شده و به تدریج، معنای خدای مهر و دوستی به خود گرفته. در جهت خشنود ساختن این خدا، در گوشه و کنار عالم، مراسم خاصی انجام می‌گرفته که در خور توجه است.